معامله بخت آزمایی

توضیح مفهومی

بخت آزمایی: نوعی داد و ستد.

عنوان یادشده از عناوین جدید است که در بخش مسائل مستحدثه از آن بحث شده است.

انواع: معامله بخت آزمایی به صورتهای ذیل، امکان‏پذیر است:

1. گروهی از مردم به انگیزه دستیابی به مالی معیّن، مبلغی مشخّص را در قبال برگه‏ای) بلیط بخت آزمایی (که شرکت یا مؤسسه‏ای عرضه می‏کند، می‏پردازند. شرکت متعهّد می‏شود که میان خریداران اوراق، قرعه کشی کند. قرعه به نام هر فردی که اصابت کرد مبلغ تعیین شده به عنوان جایزه به وی پرداخت می‏گردد. متداول داد و ستد بخت آزمایی این نوع است. 1

2. دادن پول به انگیزه برنده شدن در قرعه کشی بدون خرید و فروش برگه. برگه تنها به عنوان سند و وثیقه برای اثبات مشارکت به شخص داده می‏شود.

3. عرضه برگه‏ها به‏عنوان جمع‏آوری اعانه و کمک به امور خیریه مانند ساختن بیمارستان و دادن جایزه به گیرندگان اوراق به طور رایگان به منظور تشویق در مشارکت مردمی.

4. دادن پول به عنوان قرض؛ بدین معنا که شخص، مبلغ پرداختی در قبال اوراق را به شرکت قرض می‏دهد و شرکت متعهّد می‏گردد علاوه‏بر بازپرداخت مبلغ دریافتی، با انجام دادن قرعه کشی درصورت اصابت قرعه به نام او مبلغی را به عنوان جایزه به وی بپردازد.

5. پول پرداختی از سوی شرکت کنندگان، عنوان رهن و گرو گذاری را در میان آنان دارد با این انگیزه که فرد برنده با قرعه کشی مالک پول گردد. در این فرض پیش از قرعه کشی، کسی مالک همه یا بعض اموال گرو گذاشته شده - غیر از مال خود که به گرو گذارده - نیست و برگه‏ها تنها وثیقه و سند برای اثبات مشارکت در مسابقه است.

احکام: خرید و فروش اوراق بخت آزمایی از آن جهت که ارزش مالی ندارند بدون انگیزه، کاری سفیهانه به شمار می‏رود و باطل است. 2 خریدن

________________________________________

70

آنها به انگیزه دستیابی به مال تعیین شده از طریق قرعه کشی، بلکه دادن پول بدان انگیزه بدون آنکه داد و ستدی در کار باشد و نیز به عنوان رهن و گرو گذاری) صورت پنجم (حرام است؛ زیرا این شکل قرعه کشی نوعی قمار) ر قمار (محسوب می‏شود. 3

برخی گفته‏اند: اگر خریداران برگه‏ها، پول را تملیک شرکت عرضه کننده نمایند به شرط آنکه شرکت، میان خریداران قرعه کشی کند و به برنده، مبلغ معینّی بپردازد، به‏گونه‏ای که شرط قرعه کشی، زائد بر تملیک باشد - نه اینکه حصول تملیک مشروط به آن باشد - جایز است؛ خواه پول پرداختی به شرکت به عنوان هبه باشد، لیکن مشروط به قرعه کشی توسط شرکت و برگه به عنوان سند و وثیقه، و یا پول در قبال برگه پرداخت گردد و معامله مشروط به قرعه کشی باشد. 4

در فرض حرمت و بطلان بخت‏آزمایی، شرکت، مالک پول دریافتی از مردم نمی‏شود و هرگونه تصرّف وی در آن، حرام و ضمان‏آور است؛ لیکن نسبت به حلّیت یا حرمت گرفتن جایزه برای کسی که قرعه به نام وی اصابت کرده اختلاف است. برخی در هرصورت حکم به حرمت کرده‏اند. 5 برخی گفته‏اند: اگر شرکت، دولتی باشد مال دریافتی به عنوان جایزه حکم مجهول المالک) ر مجهول المالک (دارد و هرگونه تصرّف در آن منوط به اذن حاکم شرع است و اگر خصوصی باشد جواز تصرّف منوط به رضایت صاحبان مال است) حتّی بافرض علم آنان به عدم مالکیت شرعی بَرَنده (. درغیر این صورت، تصرّف، حرام و ضمان‏آور است. 6

نوع سوم از انواع یادشده بخت آزمایی، مشروع و جایز و دریافت جایزه برای برنده - درصورتی که شرکت از اموال خود یا اموال مردم با رضایت آنان پرداخت کند - جایز است. برخی نسبت به دریافت جایزه دراین صورت نیز اشکال کرده‏اند.

صورت چهارم، مصداق روشن قرض ربوی) ر قرض ربوی (و حرام است7) ر ربا (.

1. لغت نامه دهخدا؛ مبسوط در ترمینولوژی حقوق 817 /2؛ توضیح المسائل مراجع 793 /2 م 2 2867. کلمة التقوی 3 481 - 479 /4. تحریر الوسیلة 620 - 619 /2؛ منهاج الصالحین) خوئی (432 /1؛ المسائل المستحدثة/ 81؛ منهاج الصالحین) سید محمدسعید حکیم (4 15 /2. منهاج الصالحین)

________________________________________

71

سید محمدسعید حکیم (5 15 /2. تحریر الوسیلة 6 620 /2. منهاج الصالحین) خوئی (432 /1؛ منهاج الصالحین) سیستانی (7 468 - 467 / 1. تحریر الوسیلة 620 /2؛ منهاج الصالحین) خوئی (433 /1؛ المسائل المستحدثة/ 84 - 83.

منابع

1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 69

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «معامله بخت آزمایی» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

بخت آزمایی

اعم

مسایل مستحدثه فقهی، معاملات بالمعنی الاخص

وابسته

بلیط بخت آزمایی

منابع

• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 69