مستلب ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
مستلب ( فقه ) : رباینده مال مردم به صورت آشکار
اختلاس در لغت به معنای استلاب (سلب کردن) آمده است. ابن منظور مینویسد: ' خلست الشیی: اذا استبلته ' (1) جمله ' اختلاس کردم شیء را ' درهنگامی گفته میشود که آن شی را سلب کرده باشد.
از ظاهر کلام این منظور بر میآید که میان اختلاس و استلاب از حیث لغوی تفاوتی نباشد، لیکن در متون فقهی نمیتوان قاطعانه قول به ترادف میان این دو واژه را اختیار کرد. زیرا تعاریف فقها از این دو واژه یکسان نیست برای نمونه:
1 - مختلس کسی است که بدون به کاری گری اسلحه و بدون قهر، بلکه به صورت استلاب و اختلاس، مال را به طور آشکار در راهها و جادهها سلب مینماید (2) .
این تعریف از ابن ادریس در کتاب ' سرایر ' است که از ظاهر آن ترادف میان اختلاس و استلاب فهمیده میشود شبیه همین تعریف را شیخ طوسی در کتاب ' نهایه ' (3) و ابن براج در ' مهذب ' (4) آورده‌اند.
2 - بعضی از فقها مستلب را در مقابل مختلس آورده‌اند. برای نمونه:
2 - 1 - حد قطع بر مستلب جاری نمیشود و او کسی است که به طور آشکار مال را میگیرد و فرار میکند و بر مختلس نیز جاری نمیشود و او کسی است که به طور پنهان مال را میگیرد. (5) این تعریف از شهید ثانی است.
2 - 2 - مستلب کسی است که مال را از پیش رو بر میدارد و مختلس آن کسی است که مال را از پشت سر بر میدارد. (6) شبیه دو تعریف فوق را صاحب ریاض در ' ریاض المسائل' (7) و شهید ثانی در ' شرح لمعه ' (8) آورده‌اند.
حکم اختلاس و استلاب یکی است و فقها (9) به طور اتفاق، مختلس و مستلب را محارب یا سارق ندانسته و لذا حکم قطع دست را بر آنهاجاری نمیکنند. بلکه حکم آنها تعزیر است که به دست حاکم میباشد (10) . دلیل این حکم عبارت است از:
1 - عدم صدق عنوان محارب و سارق بر آنها؛ (11)
2 - اصل؛ (12)
3- روایات باب، از جمله:
3 - 1 - روایت صحیحه: ' فی رجل اختلس ثوبا من السوق فقالوا: قد سرق هذا الرجل؛ فقال (ع) : انی لا اقطع فی الذعارة المعلنة و لکنی اقطع من یأخذ ثم یخفی؛ (13) درباره مردی که لباسی را از بازار ربوده بود، گفتند: این مرد دزدی کرده است. امام (ع) فرمود: در هجومهای آشکار، حد قطع را جاری نمیکنم. لکن دست کسی را قطع میکنم که چیزی را بردارد و مخفی شود '.
3 - 2 - روایت موثق: ' لا اقطع فی الذعارة المعلنه و هی الخلسة و لکن اعزره؛ (14) در هجومهای آشکار که همان خلسه
است، حدّ قطع را جاری نمیکنم بلکه تعزیر میکنم. '
3 - 3 - فی خبر السکونی عن الصادق (ع) ' ان امیر المؤمنین (ع) اتی برجل اختلس درة من اذن جاریه، فقال هذه الدغارة المعلنه، فضربه و حبسه '.
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «مستلب ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
وابسته
منابع
- المغنی و الشرح الکبیرعلی متن المقنع جلد 10 : صفحه 236، 299
- ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد جلد 4 : صفحه 543، 545
- تبصرة المتعلمین : صفحه 262
- تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله : صفحه 536
- جامع المدارک فی شرح المختصرالنافع جلد 7 : صفحه 173
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 41 : صفحه 596
- ریاض المسائل جلد 10 : صفحه 219
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 23 : صفحه 433
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 40-1 : صفحه 189-207
- فقه الحدود و التعزیرات : صفحه 822
- فقه السنة جلد 2 : صفحه 420
- مجله فقه اهل بیت جلد 15 : صفحه 100، 102، 105
- مجله فقه اهل بیت جلد 4 جزء 15 : صفحه 100
- مجمع الفائدة و البرهان جلد 13 : صفحه 291
- مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 15 : صفحه 20