مختلس ( فقه )

توضیح مفهومی

مختلس ( فقه ) : رباینده مال مردم به صورت پنهانی

اختلاس در لغت به معنای استلاب (سلب کردن) آمده است. ابن منظور می‏نویسد: « خلست الشیی: اذا استبلته » جمله « اختلاس کردم شی‏ء را » درهنگامی گفته می‏شود که آن شی را سلب کرده باشد.

از ظاهر کلام این منظور بر می‏آید که میان اختلاس و استلاب از حیث لغوی تفاوتی نباشد، لیکن در متون فقهی نمی‏توان قاطعانه قول به ترادف میان این دو واژه را اختیار کرد. زیرا تعاریف فقها از این دو واژه یکسان نیست برای نمونه:

1 - مختلس کسی است که بدون به کاری گری اسلحه و بدون قهر، بلکه به صورت استلاب و اختلاس، مال را به طور آشکار در راه‏ها و جاده‏ها سلب می‏نماید .

این تعریف از ابن ادریس در کتاب « سرایر » است که از ظاهر آن ترادف میان اختلاس و استلاب فهمیده می‏شود شبیه همین تعریف را شیخ طوسی در کتاب « نهایه » و ابن براج در « مهذب » آورده‏اند.

2 - بعضی از فقها مستلب را در مقابل مختلس آورده‏اند. برای نمونه:

2 - 1 - حد قطع بر مستلب جاری نمی‏شود و او کسی است که به طور آشکار مال را می‏گیرد و فرار می‏کند و بر مختلس نیز جاری نمی‏شود و او کسی است که به طور پنهان مال را می‏گیرد. این تعریف از شهید ثانی است.

2 - 2 - مستلب کسی است که مال را از پیش رو بر می‏دارد و مختلس آن کسی است که مال را از پشت سر بر می‏دارد. شبیه دو تعریف فوق را صاحب ریاض در « ریاض المسائل» و شهید ثانی در « شرح لمعه » آورده‌اند.

حکم اختلاس و استلاب یکی است و فقها به طور اتفاق، مختلس و مستلب را محارب یا سارق ندانسته و لذا حکم قطع دست را بر آن‏هاجاری نمی‏کنند. بلکه حکم آن‏ها تعزیر است که به دست حاکم می‏باشد . دلیل این حکم عبارت است از:

1 - عدم صدق عنوان محارب و سارق بر آن‏ها؛

2 - اصل؛

3- روایات باب، از جمله:

3 - 1 - روایت صحیحه: « فی رجل اختلس ثوبا من السوق فقالوا: قد سرق هذا الرجل؛ فقال (ع) : انی لا اقطع فی الذعارة المعلنة و لکنی اقطع من یأخذ ثم یخفی؛ درباره مردی که لباسی را از بازار ربوده بود، گفتند: این مرد دزدی کرده است. امام (ع) فرمود: در هجوم‏های آشکار، حد قطع را جاری نمی‏کنم. لکن دست کسی را قطع می‏کنم که چیزی را بردارد و مخفی شود ».

3 - 2 - روایت موثق: « لا اقطع فی الذعارة المعلنه و هی الخلسة و لکن اعزره؛ در هجوم‏های آشکار که همان خلسه

است، حدّ قطع را جاری نمی‏کنم بلکه تعزیر می‏کنم. »

3 - 3 - فی خبر السکونی عن الصادق (ع) « ان امیر المؤمنین (ع) اتی برجل اختلس درة من اذن جاریه، فقال هذه الدغارة المعلنه، فضربه و حبسه ».

منابع

1. الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 9 : صفحه 304
2. جامع المدارک فی شرح المختصرالنافع جلد 7 : صفحه 173
3. جامع المدارک فی شرح المختصرالنافع جلد 7 : صفحه 170
4. سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 23 : صفحه 433
5. مجمع الفائدة و البرهان جلد 13 : صفحه 291
6. کتاب السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی جلد 3 : صفحه 505
7. مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 15 : صفحه 20
8. کتاب السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی جلد 3 : صفحه 505
9. ریاض المسائل جلد 10 : صفحه 219
10. وسائل الشیعه جلد 18 : صفحه باب12حدالسرقة
11. وسائل الشیعه جلد 18 : صفحه باب12حدالسرقة

اصطلاح‌نامه

اعم

رباینده مال

وابسته

اختلاس ( فقه )، محارب ( فقه )

منابع

• الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 9 : صفحه 304
• ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد جلد 4 : صفحه 545
• تبصرة المتعلمین : صفحه 262
• تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله : صفحه 537
• جامع المدارک فی شرح المختصرالنافع جلد 7 : صفحه 173
• جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 41 : صفحه 596
• ریاض المسائل جلد 10 : صفحه 219
• سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 23 : صفحه 101، 102، 170، 171، 433
• سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 40-1 : صفحه 189، 207
• فقه الحدود و التعزیرات : صفحه 822
• فقه السنة جلد 2 : صفحه 420
• کتاب السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی جلد 3 : صفحه 505، 512
• مجله فقه اهل بیت جلد 15 : صفحه 101، 102، 103، 104، 105
• مجمع الفائدة و البرهان جلد 13 : صفحه 291
• مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 15 : صفحه 20