مجمل مرکب

توضیح مفهومی

مجمل مرکب : جمله دارای معنای غیر روشن

مجمل مرکب، مقابل مجمل مفرد بوده و به جمله‌ای ـ لفظ مرکب ـ گفته می‌شود که معنای آن روشن نیست، مانند: جمله ' ضرب زید عمرا فضربته ' که معلوم نیست ضمیر مفعولی در ' ضربته ' به زید برمی گردد یا عمرو، یا مثل جمله ' من بنته فی بیته '، که ضمیر در ' بنته ' و ' بیته ' و هم چنین کلمه ' من ' مردد است و احتمالاتی در آنها وجود دارد.

عوامل اجمال در لفظ مرکب عبارت است از:

1. مردد بودن مرجع ضمیر؛ برای مثال؛ لفظ ' من ' در جمله ' من بنته فی بیته '، به دلیل اجمال در مرجع ضمیر ' بنته ' و ' بیته '، هم می‌تواند بر امام علی (ع) صادق باشد که دختر پیامبر (ص) در خانه او بود و هم بر ابوبکر که دختر او در خانه پیامبر (ص) بود (این جمله در پاسخِ به پرسشی از برخی علما درباره این که کدام یک از اصحاب رسول خدا (ص) از همه افضل بود، بیان شده است) .

2. اختلال در نظام جمله پیشین، مانند این شعر فرزدق: ' و ما مثله فی الناس الّا مملّکا ابو أمّه حیٌّ ابوه یقاربه '؛ این شعر را ' فرزدق ' درباره ' ابراهیم بن هشام ' دایی ' هشام بن عبدالملک ' سروده و مضمون آن این است: مانند ' ابراهیم ' در میان مردم کسی نیست مگر ' هشام ' که به او سلطنت داده شده است و خواهر ' ابراهیم '، یعنی پدر و مادر ' هشام ' همان پدر ' ابراهیم '. در این جمله چند اختلال وجود دارد که موجب ابهام کلام شده است:

_ فاصله میان مبتدا (ابراهیم) و خبر (ابوه یقاربه) با کلمه ' حی '؛

_ فاصله میان صفت (یقاربه) و موصوف (حیّ) با کلمه ' ابوه '؛

_ فاصله زیاد میان مبدل منه (مثله) و بدل (حیّ) .

_ تقدیم مستثنا (مملّکا) بر مستثنا منه (حیّ) .

3. مردد بودن مراد متکلم از جمله موصول، مانند آیه شریفه: «او یعفو الذی بیده عقدة النکاح) »1) ، که روشن نیست مراد از ' الذی ' ولیّ صغیر و سفیه است یا شوهر زن.

4. وجود چیزی که صلاحیت قرینه بودن دارد، مانند آیه: «محمد رسول الله والذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم) »2) ، که معنای این بخش از آیه روشن است و خداوند در آن همه صحابه را تأیید می‌کند، اما بعد از جملاتی، چنین آمده است: «وعدالله الذین آمنوا و عملوا الصالحات منهم مغفرة و اجرا عظیما» به این مضمون که خداوند به گروهی از اصحاب وعده مغفرت و اجر عظیم داده است، که این جمله صلاحیت دارد قرینه شود و سخن قبل را قید بزند.

5. مجهول بودن مخصص، مانند آیه: «احلت لکم بهیمة الانعام الا ما یتلی علیکم) »3) .

6. مردد بودن موصوف، مثل این که گفته شود: ' زید طبیب ماهر ' که معلوم نیست ' ماهر ' صفت طبیب است یا صفت زید.

7. عدم قصد متکلم برای بیان تمام منظور خویش؛ به این معنا که وی در مقام اهمال و اجمال گویی باشد.

منابع

1. اصول الفقه جلد 1 : صفحه 190
2. قوانین الاصول جلد 1 : صفحه 335
3. تحریرالمعالم : صفحه 137
4. اصول الفقه جلد 3 : صفحه 10
5. اصول فقه : صفحه 177
6. مبادی فقه و اصول : صفحه 232
7. شرح اصول فقه جلد 1 : صفحه 443
8. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

اعم

مجمل ( اصول فقه )

وابسته

مجمل مفرد

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه مجمل مرکب به زیرصفحه مجمل مرکب/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اصول الفقه جلد 1 : صفحه 190
• اصول الفقه جلد 3 : صفحه 10
• اصول فقه : صفحه 177
• الاحکام فی اصول الأحکام جلد 2 : صفحه 10
• القرآن الکریم سوره 2 ، آیه 237
• القرآن الکریم سوره 22 ، آیه 30
• القرآن الکریم سوره 48 ، آیه 92
• تحریرالمعالم : صفحه 137
• شرح اصول فقه جلد 1 : صفحه 443
• قوانین الاصول جلد 1 : صفحه 335
• مبادی فقه و اصول : صفحه 232