عملکردها

مالکیت ( فقه )

از دانشنامه علوم اسلامی

توضیح مفهومی

مالکیّت: مراد از مالکیّت، اختصاص چیزی به انسان است؛ به گونه‌ای که بر هر نوع تصرف مشروع در آن، استیلا و سلطنت داشته باشد. مالکیّت یا خصوصی است یا فردی عبارت است از مالکیّت شخصِ حقیقی یا حقوقی نسبت به چیزی و مالکیّت عمومی یا اجتماعی به معنای مالکیّت عمومی یا اجتماعی به معنای مالکیّت جمعی نسبت به آن چیز است مانند مالکیّت همه مسلمانان نسبت به زمین‌های آباد در زمان فتح (--» زمین مفتوح عنوه) . مالکیّت دولتی نیز به معنای مالکیّت منصب الهی در دولت اسلامی است که در مقام نبوّت و امامت متجلّی می‌باشد. 3

در مالکیّت شرط است که راه کسب، مصرف و ذخیره کردن مال، حلال باشد. از این رو، تملّک مال از راه غیر مشروع مانند غصب (--» غصب) ، دزدی (--» دزدی)

و ربا (--» ربا) حرام و باطل است و اسراف (--» اسراف) و تبذیر (--» تبذیر) در هزینه کردن مال، ممنوع و حرام است؛ چنانچه در پاره‌ای موارد، ذخیره کردن مال نیز جایر نیست 4 (--» احتکار) .

هر چیزی حتی انسان برده قابل تملّک است، مگر به دلیلی استثنا شده باشد مانند شراب و خوک برای مسلمان. 5

آنچه مالکیّت بدان تعلّق می‌گیرد یا عین است مانند زمین و خانه یا منفعت مانند سکونت در خانه و یا انتفاع مانند استفاده از مال عاریه‌ای.

سبب حصول ملکیت عین یا عقد معاوضی است مانند بیع (--» بیع) ، صلح (--» صلح) ، مزارعه (--» مزارعه) ، مساقات (--» مساقات) ، و مضاربه (--» مضاربه) یا غیر معاوضی مانند هبه (--» هبه) . صدقه (--» صدقه) و وصیّت (--» وصیّت) به مال موجود و مشخص و یا غیر عقد است مانند حیازت (--» حیازت) ، احیاء موات (--» احیاء موات) ، غنیمت گرفتن (--» غنیمت) و پیدا کردن مال گم شده (--» لقطه) .

سبب حصول ملکیّت منفعت نیز یا عقد معاوضی است مانند اجاره (--» اجاره) یا غیر معاوضی مانند وصیّت به منفعت مالی مانند سکونت خانه و برخی انواع وقف (--» وقف) و یا غیر عقد است مانند فتح سرزمین‌های کفّار با جنگیدن.

سبب حصول ملکیّت انتفاع (--» انتفاع) نیز یا عقد معاوضی است مانند مالکیّت انتفاع شوهر از همسر خویش به واسطه عقد نکاح یا غیر معاوضی مانند برخی دیگر از انواع وقف و یا غیر عقد است مانند مالکیّت مهمان نسبت به انتفاع از آنچه که میزبان برای او فراهم آورده است. 6 (--» تملیک) (--» تملّک.

منابع

  1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 611

اصطلاح‌نامه

یادداشت دامنه

در اصطلاح فقه هر سلطه قانونی را ملک نامند و مالکیت صفتی است که از این نظر بکار میرود. لذا گفتهاند: مالکیت خانه، مالکیت حق تحجیر، مالکیت منافع و غیره؛ حقوق تالیف .

مترادفات

از واژه «مالکیت ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

مالکیت اعتباری ( فقه )

اعم

ارکان اقتصاد اسلامی، استیلا ( فقه )

اخص

مالکیت اموال عمومی، مالکیت حقوقی نهادهای مالی، مالکیت دولت، مالکیت معادن ملی، مالکیت وقف
به لحاظ سیاسات:
مالکیت صید بدون اخذ، مالکیت موّرث
به لحاظ محجورعلیه:
مالکیت عبد، مالکیت کودک، مالکیت مجنون
به لحاظ معاملات:
مالکیت تصرف در مزارعه، مالکیت متبایعان، مالکیت مجیز، مالکیت واقف ( فقه )، مالکیّت واهب
به لحاظ نوع:
مالکیت شخصیتهای حقوقی، مالکیت معنوی ( فقه )

وابسته

حقوق ( فقه )، مالک ( فقه )، ملکیت ( فقه )

منابع