قیاس خفی ( اصول فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
قیاس خفی ( اصول فقه ) : قیاس فاقد ' علّتِ ' منصوص، بدون علم به عدم تأثیر فرق‌های اصل و فرع در حکم
قیاس خفی، مقابل قیاس جلی بوده و به قیاسی گفته می‌شود که علت آن از حکم اصل استنباط می‌گردد (نص یا اجماع بر آن، وجود ندارد) و افزون بر آن به عدم تأثیر جهات فارق میان اصل و فرع در تفاوت حکم، یقین وجود ندارد. به بیان دیگر، به عدم تأثیر خصوصیات و اوصاف اصل، در حکم آن یقین وجود ندارد، بلکه ممکن است ثبوت حکم در اصل به علت خصوصیتی باشد که در فرع موجود نیست، و این باعث عدم صحت سرایت حکم اصل به فرع می‌گردد؛ یعنی قیاس مع الفارق می‌شود.
برای مثال، قیاس کردن قتل به وسیله آلت قتاله سنگین ـ که سنگینی آن باعث قتل گردد ـ مثل چوب و چماق، با قتل به وسیله آلت قتاله تیز و برنده، از نوع قیاس خفی است، زیرا این استدلال که چون در هر دو مورد، قتل از نوع عمد و عدوانی است و خصوصیت سنگین بودن یا تیز بودن آلت قتاله، در حکم شارع به وجوب قصاص تأثیر ندارد، مطلبی است که یقینی نمی‌باشد، زیرا ممکن است در مورد آلت قتاله برنده مثل چاقو و شمشیر، خصوصیت برنده بودن نیز در حکم به وجوب قصاص تأثیر داشته باشد و با این احتمال نمی‌توان حکم وجوب قصاص را از اصل به فرع که این خصوصیت را ندارد، سرایت داد. از این رو ابوحنیفه قصاص را در قتل با ابزار سنگین واجب نمی‌داند. [۱]
نکته اول:
در تعریف قیاس خفی و مصادیق آن اختلاف وجود دارد؛ بعضی آن را فقط شامل قیاس ادنی می‌دانند و بعضی آن را شامل استحسان نیز دانسته‌اند.
نکته دوم:
اصولیون اهل سنت در حجیت و اعتبار قیاس خفی اختلاف دارند [۲].
پانوشت
منابع
- منابع اجتهاد (ازدیدگاه مذاهب اسلامی) : صفحه 266
- الوجیزفی اصول الفقه : صفحه 84
- قوانین الاصول جلد 2 : صفحه 87
- احکام الفصول فی احکام الاصول : صفحه 550
- اصول الفقه جلد 4 : صفحه 43
- مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه : صفحه 193
- المستصفی من علم الاصول (به ضمیمه فواتح الرحموت بشرح مسلم الثبوت) جلد 2 : صفحه 3
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «قیاس خفی ( اصول فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه قیاس خفی ( اصول فقه ) به زیرصفحه قیاس خفی ( اصول فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- احکام الفصول فی احکام الاصول : صفحه 550
- اصول السرخسی جلد 2 : صفحه 203، 204
- اصول الفقه الاسلامی جلد 1 : صفحه (704-705)
- اصول الفقه جلد 4 : صفحه 43
- الاحکام فی اصول الأحکام جلد 2 : صفحه 270
- المستصفی من علم الاصول (به ضمیمه فواتح الرحموت بشرح مسلم الثبوت) جلد 2 : صفحه 3
- الوجیزفی اصول الفقه : صفحه 84
- قوانین الاصول جلد 2 : صفحه 87
- قیاس و سیرتکوین آن درحقوق اسلام : صفحه 241
- مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه : صفحه 193
- منابع اجتهاد (ازدیدگاه مذاهب اسلامی) : صفحه 266، 267، 310