فواید اختلاف قرائات
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
فواید اختلاف قرائات : آثار مثبت تعدّد قرائات
دانشمندان علوم قرآنی گفته‌اند اختلاف قرائت‌ها اگر سبب تضاد یا تنافض نشود، فوایدی دارد؛ از جمله:
1. تسهیل و رفع مشقت: زبان و گویش‌های مردم متفاوت است، و اگر خداوند متعالی مردم را به قرائت قرآن به یک لهجه امر می‌کرد، مردم در تلاوت قرآن دچار مشکل می‌شدند و قرائت قرآن برای عده‌ای جز با ریاضت و ممارست زیاد، ممکن نمی‌شد. از طرف دیگر، پیامبر اکرم (ص) مأمور به تبلیغ احکام به همه عالمیان بود؛ لذا خواست بر امت خویش سخت نگیرد و برای تلاوت قرآن کریم بیش از یک قرائت را مجاز اعلام کرد؛ زیرا خداوند متعالی بشر را به احکام طاقت‌فرسا تکلیف نمی‌کند و در تلاوت قرآن نیز مبنا بر سخت‌نگرفتن بر امت است.
2. از فواید اختلاف در قرائت‌ها، بیان حکم مورد اجماع و اتفاق فقها است. ابن‌جزری می‌گوید سعد بن ابی‌وقاص و غیر او در آیه: «وَإِن کَانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلاَلَةً أَو امْرَأَةٌ وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ» (نساء// 12) می‌خواندند: «وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ مِن اُمٍّ» امّا عبارت «مِن اُمٍّ» در قرائت دیگران نیامده است. قرائت مورد بحث نشان می‌دهد منظور از «أخ» و «أخت» برادر و خواهر مادری است که مورد اجماع علما است.
3. از فواید اختلاف قرائت‌ها، ترجیح یکی از دو حکم مورد اختلاف است؛ مانند: قرائت «أَوْ تَحْرِیرُ رَقَبَةٍ» (مائده //89) که در برخی از قرائت‌ها کلمه «مؤمنة» اضافه شده است. آیه در باره کفاره قسم و امثال آن است و با چنین قرائتی به دست می‌آید یکی از شرایط برده‌ای که باید به دلیل مخالفت قسم آزاد شود، ایمان و اسلام است، و آزاد کردن برده کافر نمی‌تواند کفاره مخالفت قسم باشد. اما بنابر قرائت دیگر، این شرط منتفی است. شافعی «ایمان» را شرط دانسته است؛ ولی ابو‌حنیفه همانند دانشمندان شیعی ایمان را شرط نمی‌داند.
4. از فواید دیگر اختلاف قرائات، جمع میان دو حکم مختلف است؛ مانند: قرائت «وَلاَ تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّیَ یَطْهُرْنَ» (بقره// 222) که «یطهرن» به تشدید و تخفیف «ط» و «ه» قرائت شده است که در صورت دوم (تخفیف) عمل زناشویی با زن حائض مادامی که عادت او قطع نشود و غسل ننماید جایز نیست؛ ولی در صورت اول (تشدید) عمل زناشویی با قطع شدن عادت و پیش از غسل، جایز است.
5. گاهی برخی قرائت‌ها سبب روشن شدن معنای لفظی است که نزد مسلمانان مبهم بود، مثل قرائت ابن مسعود (کالصوف) در آیه:
«وَ تَکُونُ الْجِبالُ کَالْعِهْن» (معارج// 9) .
به طور کلی از فواید این قرائت‌ها نمایش بهترین نوع بلاغت و کمال اعجاز و حسن ایجاز قرآن کریم است؛ چون با وجود تنوع و اختلاف، تضاد و تناقضی در قرآن راه نیافته است.
منابع
- پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه (266-267)
- النشر فی القراءات العشر جلد 1 : صفحه (52-54)
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (278-280)
اصطلاح‌نامه
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه فواید اختلاف قرائات به زیرصفحه فواید اختلاف قرائات/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.