شک در محصل
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
شک در محصل : تردید در تحقق غرض مولا از تکلیف
شک در محصل، از مصادیق شک در اقل و اکثر ارتباطی، و در جایی است که مکلف، غرض مولا را از الزام به تکلیف خاصی به دست آورده، اما در تحقق آن غرض ـ به سبب شک در وجود عوامل ایجاد کننده آن ـ در خارج تردید می‌کند؛ بنابراین، شک در محصل در جایی است که به اصل تکلیف ـ الزام ـ و نوع آن علم وجود دارد، ولی درباره امتثال و تحقق آن در خارج شک می‌شود و این شک ناشی از شک در محصل ـ علت ایجاد کننده ـ عنوان یا غرض است.
به این ترتیب، در مواردی که خطاب صادر شده از سوی شارع به عنوانی تعلق گیرد که از نظر مفهوم صد در صد مبین و روشن باشد و هیچ گونه اجمال و ابهامی در آن نباشد، ولی محصل این عنوان و غرض در خارج میان اقل و اکثر، مردد باشد، این شک از نوع شک در محصل می‌باشد؛ برای مثال، شارع به غرض تحصیل طهارت، امر به وضو نموده است و وضو در خارج به سبب غَسل (شست و شوی دست و صورت) و مسح (کشیدن دست تر بر روی سر و پا) محقق می‌شود؛ حال اگر مکلف در تعداد غَسَلات شک کند، برای مثال، در شستن صورت ـ که دوبار لازم است یا یک بار ـ شک کند، یعنی در حقیقت شک می‌کند که غرض مولا در خارج با یک بار شستن حاصل می‌شود یا با دو بار شستن؛ چنین شکی از نوع شک در تحقق محصل غرض (طهارت) در خارج است.
مثال دیگر این که: مولایی عبد خود را به ساختن معجون امر کند و غرض اصلی او از این امر، تحصیل خاصیت این معجون برای معالجه مرض خویش باشد؛ در چنین موردی اگر عبد شک کند که آیا وجود فلان ماده هم در اثرگذاری این معجون نقش دارد یا خیر، به دنبال آن شک می‌کند که آیا بدون آن ماده غرض مولا حاصل می‌شود یا نه.
نکته:
شک در محصل را معمولاَ از نوع شک در ' مکلف‌به ' دانسته و در آن به احتیاط حکم می‌کنند [۱] ، هر چند عده‌ای آن را از موارد شک در مکلف‌به خارج دانسته‌اند.
پانوشت
منابع
- فوائد الاصول جلد 4 : صفحه 7
- منتقی الاصول جلد 5 : صفحه 215
- فرائد الاصول جلد 2 : صفحه 461
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 177
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 3 : صفحه 442
- مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 289
- بحوث فی علم الاصول جلد 5 : صفحه 366
- بحوث فی علم الاصول جلد 5 : صفحه 142
- جلد 3 : صفحه 463
- جلد 3 : صفحه 446
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «شک در محصل» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه شک در محصل به زیرصفحه شک در محصل/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- جلد 3 : صفحه 446، 463
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 177، 178، 300
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 3 : صفحه 442
- المحصول فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 560، 563
- المحکم فی اصول الفقه جلد 4 : صفحه 92، 96، 383
- بحوث فی علم الاصول جلد 5 : صفحه 142، 366
- تهذیب الاصول جلد 2 : صفحه 247
- حقایق الاصول جلد 2 : صفحه 319، 320، 325
- دروس فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 428
- فرائد الاصول جلد 2 : صفحه 461
- فوائد الاصول جلد 3 : صفحه 360، 361
- فوائد الاصول جلد 4 : صفحه 7، 143، 146، 200
- مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 289
- منتقی الاصول جلد 1 : صفحه 248
- منتقی الاصول جلد 4 : صفحه 404
- منتقی الاصول جلد 5 : صفحه 215، 248، 249، 323
- نهایة الافکار جلد 1 : صفحه 230
- نهایة الافکار جلد 3 : صفحه 401