سوره قلم
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
سوره قلم : شصت و هشتمین سوره قرآن
خداوند در آیه‌های اول این سوره به قلم و آنچه می‌نویسند سوگند یاد کرده است؛ به همین جهت، سوره را «قلم» نامیده‌اند. واژه «قلم» چهار بار در قرآن به‌کار رفته است: دو بار به صورت جمع در آیات 44 سوره آل‌عمران و 27 سوره لقمان، و دو بار به صورت مفرد در آغاز سوره علق و آغاز همین سوره.
سوگند به قلم و نوشته، از طرف پیامبری درس ناخوانده (امی) اعجاز دیگری از آیات قرآن است. این سوره ضمن دفع اتهام جنون از پیامبر (ص) و تأکید بر رسالت او، به اِعراض و روگردانی از مخالفان، و پس از اشاره به آخرت و بهشت و کیفرها، به صبر و استقامت فرمان می‌دهد.
بدین سان، غرض این سوره این است که رسول خدا (ص) را به دنبال تهمتهای ناروایی که مشرکین به وی زده و او را دیوانه خوانده بودند، تسلیت و دلداریدهد، و به وعدههای جمیل و پاسداری از خلق عظیمش دلخوش سازد، و آن جناب را به شدیدترین وجهی از اطاعت مشرکین و مداهنه با آنان نهی نموده، امر اکید میکند که در برابر حکم پروردگارش صبر کند.
گفته شده: سیاق همه آیات این سوره سیاق آیات مکی است، و از ابن عباس و قتاده نقل شده که گفته‌اند: اوایل این سوره تا آیه: «سَنَسِمُهُ عَلَی الْخُرْطُومِ» (که شانزده آیه است) در مکه نازل شده، و ما بعد آن تا جمله: «لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ» (که هفده آیه است) در مدینه نازل شده، و نیز بعد از آن تا جمله: «یکتبون» (که پانزده آیه است) در مکه و ما بعد آن تا آخر سوره (که چهار آیه است) در مدینه نازل شده.
ویژگی‌های سوره قلم:
1. دارای 52 آیه، سیصد کلمه و 1256 یا 1288 حرف است.
2. در ترتیب نزول، اولین یا دومین یا پنجمین و در قرآن کریم شصت و هشتمین سوره است.
3. پس از سوره علق و پیش از سوره مزّمّل (پیش از هجرت) در مکه نازل شد؛ مگر آیات 17 تا 33 و 48 تا50 که مدنی به شمار آمده‌اند.
4. از سوره‌های مفصّل و از نوع طوال آن و شامل حدود نصف یک حزب است.
5. بیست ونهمین و آخرین سوره از سوره‌های مقطعات است و با حرف مقطعه «ن» آغاز می‌شود.
6. دهمین سوره‌ای است که پس از حرف مقطعه با سوگند آغاز شده است.
7. گفته‌اند آیات 44 و 45 این سوره با آیه سیف نسخ شده‌اند.
مطالب مهم سوره:
1. نگاهی به مقام اخلاقی پیامبر اکرم (ص) و صفات آن حضرت؛ 2. بیان عظمت قلم در قالب سوگند؛ 3. نکوهش صفات زشت و اخلاق ناپسند؛ 4. داستان صاحبان باغ بلازده؛ 5. بیان مهلت خداوند به بندگان؛ 6. سرنوشت پرهیزکاران و بدکاران در آخرت.
نیز ر.ک:اسامی سوره قلم.
منابع
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 19 : صفحه 367
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه 476
- علوم القرآن عند المفسرین جلد 1 : صفحه 315
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 67
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (41-42)
- شناخت سوره های قرآن : صفحه 463
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 193
- تاریخ قرآن : صفحه 588
- تفسیر نمونه جلد 24 : صفحه 363
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «سوره قلم» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- آیه 001 قلم، آیه 002 قلم، آیه 003 قلم، آیه 004 قلم، آیه 006 قلم، آیه 011 قلم، آیه 013 قلم، آیه 016 قلم، آیه 017 قلم، آیه 035 قلم، آیه 042 قلم، آیه 048 قلم، آیه 10 قلم، آیه و ان یکاد
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه سوره قلم به زیرصفحه سوره قلم/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- آشنایی با سوره ها : صفحه 34
- آموزش علوم قرآن جلد 3 : صفحه 380
- اسلام و هنر : صفحه 206
- اعجاز قرآن : صفحه 588
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (41-42)، 67
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 48
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 380
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه 289
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 193
- البرهان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 249
- التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 135، 142
- التمهید فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 372
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 19 : صفحه 367
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه 476
- تاریخ جمع قرآن : صفحه 206، 290، 295
- تاریخ قرآن : صفحه 588
- تفسیر نمونه جلد 24 : صفحه 363
- شناخت سوره های قرآن : صفحه 463
- علوم القرآن عند المفسرین جلد 1 : صفحه 315
- پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه 147