سوره ذاریات ( علوم قرآنی )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
سوره ذاریات ( علوم قرآنی ) : پنجاه و یکمین سوره قرآن
«ذاریات» جمع «ذاریه» و به معنای بادهای باران‌آور است. با سوگند به این پدیده آسمانی (والذاریات…) سوره آغاز شده و خود، نام سوره قرار گرفته است تا انسان را به نعمت جریان بادهای باران‌آور و مفید متوجه سازد و به اندیشه و تدبر در این پدیده و اسرار نهفته در آن وادارد.
همواره لبه تیز دعوت پیامبر اسلام متوجه وثنیت (شرک و دوگانه پرستی) و مشرکان بود، و ایشان را به توحید در ربوبیت میخواند، تا به آن‌ها بفهماند که خدای تعالی تنها رب آنان و رب تمامی عالم است. این دعوت از دو طریق بود، یکی از راه بشارت و نوید، و دیگری از راه انذار و تهدید که بر انذار بیش تر تکیه می‌شد. انذار از دو چیز بود: یکی عذاب دنیا که اقوام و ملل گذشته را به جرم تکذیب منقرض ساخت. و یکی هم عذاب آخرت که عذابی است جاودانه. در پیشبرد دعوت انذار ابزاری مؤثر و عمده بود، چون اگر حساب و جزای روز قیامت نباشد، ایمان به وحدانیت خدا و نبوت انبیاء در نظر دنیاگرایان لغو و بی اثر است.
هم چنان که مشرکین به همین منظور خدای آسمان و زمین را با خدایان دروغین معاوضه کردند، و شدیدا با اصول سهگانه توحید و نبوت و معاد مخالفت و انکار میورزیدند. این گروه با انکار معاد و مسخره کردن آن در صدد برآمدند به هر راهی که ممکن باشد خود را از قید و بند آزاد کنند، چون میدانستند که اگر بتوانند اصل سوم یعنی معاد را باطل کنند آن دو اصل دیگر خود به خود از کار می‌افتد.
این سوره متعرض مساله معاد و انکار مشرکین نسبت به آن است. و با این مساله ختم می‌شود. اما نه از این جهت که خود معاد را اثبات کند، بلکه از این جهت متعرض آن شده که روز جزاء است، و کسی که وعده آن را داده خدای تعالی است، و خدای تعالی هم یگانه رب ایشان است، و وعده او صدق است، و در آن شکی نیست. و به همین منظور وقتی رشته کلام به احتجاج بر مساله معاد میکشد، بر مساله توحید احتجاج می‌کند، و آیات بیرونی و آفاقی- از زمینی و آسمانی- و آیات درونی و انفسی را به رخ میکشد. و عذاب هایی را یادآوری می‌کند که با آن عذاب‌ها امتهای گذشته را عقوبت کرد؛ و این نیست مگر برای همین منظور که با اثبات توحید، روز جزاء را که خدای واحد وعده داده اثبات کند، و نتوانند از راه انکار معاد مساله توحید و نبوت را هم لغو جلوه دهند.
نوزده آیهای که اول سوره آورده شده، در حقیقت آغاز گفتار است، و در آن خاطرنشان میسازد این وعدهای که داده شدهاند وعدهای است حق و صدق، و انکارشان نسبت به آن و لجبازی ایشان در انکار آن به جز تخمین و احتمال دلیلی ندارد، آن گاه به توصیف روز جزاء میپردازد که متقین در آن روز چه وصفی دارند، و منکرین چه حالی.
در حدیثی از امام صادق (ع) آمده است: ' هر کس سوره ذاریات را در روز یا شب بخواند خداوند وضع زندگی و معیشت او را اصلاح می‌کند، روزی وسیعی به او میدهد، و قبر او را با چراغی روشن میسازد که تا روز قیامت میدرخشد'.
ویژگی‌های سوره ذاریات:
1. شصت آیه، 360 کلمه و 1287 یا 1546 حرف دارد.
2. در ترتیب نزول، شصت و هفتمین و در قرآن کریم پنجاه و یکمین سوره است و پس از سوره احقاف و پیش از سوره طور. گفته شده: این سوره به شهادت سیاق آیاتش، در مکه نازل شده است.
3. از سوره‌های مفصل طوال قرآن و حدود نصف یک حزب است.
4. هفتمین سوره‌ای است که با سوگند آغاز می‌شود.
5. گفته‌اند دو آیه منسوخ دارد.
مهم‌ترین مطالب سوره ذاریات:
1. سوگند به پنج پدیده مهم (باد، ابر، کشتی، فرشته و آسمان) به منظور بیان عظمت و اهمیت آن‌ها؛ 2. رستاخیز و حتمی بودن جهان دیگر؛ 3. داستان مهمانان حضرت ابراهیم (ع) ؛ 4. نیکوکاران و نشانه‌های آنان؛ 5. مسئله زوجیّت در جهان آفرینش؛ 6. پرداختن به بخش‌هایی از تاریخ موسی و هارون (ع).
منابع
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه 439
- شناخت سوره های قرآن : صفحه 392
- علوم القرآن عند المفسرین جلد 1 : صفحه 316
- تفسیر نمونه جلد 22 : صفحه 301
- تاریخ قرآن : صفحه 587
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (41-43)
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 18 : صفحه 363
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 193
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «سوره ذاریات ( علوم قرآنی )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- آیه 001 ذاریات، آیه 003 ذاریات، آیه 006 ذاریات، آیه 007 ذاریات، آیه 019 ذاریات، آیه 021 ذاریات، آیه 023 ذاریات ( علوم قرآنی )، آیه 025 ذاریات، آیه 041 ذاریات، آیه 042 ذاریات، آیه 047 ذاریات، آیه 048 ذاریات، آیه 049 ذاریات، آیه 052 ذاریات، آیه 053 ذاریات، آیه 055 ذاریات، آیه 056 ذاریات ( علوم قرآنی )، آیه 058 ذاریات
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه سوره ذاریات ( علوم قرآنی ) به زیرصفحه سوره ذاریات ( علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (41-43)
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 44
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه 284
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 193
- البرهان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 249
- التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 136، 140
- التمهید فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 369
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 18 : صفحه 363
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه 439
- تاریخ جمع قرآن : صفحه 204، 289، 294
- تاریخ قرآن : صفحه 587
- تفسیر نمونه جلد 22 : صفحه 301
- جواهر القرآن : صفحه 136، 199
- شناخت سوره های قرآن : صفحه 392
- علوم القرآن عند المفسرین جلد 1 : صفحه 316
- علوم القرآن : صفحه 408
- پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه 145