سوره جمعه ( علوم قرآنی )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
سوره جمعه ( علوم قرآنی ) : شصت و دومین سوره قرآن
چون در آیه 9 این سوره به برپایی نمازجمعه امر شده و مؤمنان به حضور در آن تشویق شده‌اند، و از سویی متضمن واژه «جمعه» است، این نام را برای سوره برگزیده‌اند. جمعه روز بزرگ و عید هفتگی اسلامی، روز گردهم آمدن مردم در مساجد و مجالس دینی و روز برپایی نماز پرشکوه جمعه است. جمعه و نمازجمعه در فرهنگ اسلام نقش بسزایی در تربیت و تهذیب و تعلیم و تحکیم پایه‌های جامعه اسلامی دارد. در سوره جمعه پس از وصف خدا و بیان فلسفه بعثت و رسالت و اشاره به صفات ناپسند قوم یهود و نگرش آن‌ها به دین، به نماز جمعه دعوت می‌کند. در رکعت اول نماز جمعه، این سوره خوانده می‌شود. از این روی، این سوره مسلمین را وادار می‌کند که نسبت به نماز جمعه اهتمام بورزند، و آنچه در به پاداشتنش لازم است فراهم سازند، چون همانگونه که گذشت، نماز جمعه از شعائر بزرگ خدا است که تعظیم و اهتمام به امر آن، هم دنیای مردم را اصلاح می‌کند، و هم آخرتشان را، و خدای تعالی بیان این مطلب را با تسبیح و ثنای بر خود آغاز کرد که در میان قومی امی رسولی از خود آنان مبعوث کرد تا آیات او را بر آنان بخواند، و با اعمال صالح و اخلاق پاک تزکیه شان کند، و کتاب و حکمتشان بیاموزد و به همین منظور کتاب خدا و معارف دینش را به بهترین وجهی بر آنان و افرادی که به آنان ملحق میشوند، و نسلهای بعد از آنان نازل کرد، و زنهارشان داد از اینکه مثل یهود نباشند که خدای تعالی تورات را بر آنان نازل کرد، ولی آنان به معارف آن معتقد نشدند، و به احکامش عمل نکردند، در نتیجه مانند الاغی شدند که کتاب حمل می‌کرد.
و در آخر به عنوان نتیجه دستور می‌دهد که وقتی بانک نماز جمعه بلند می‌شود بازار و دادوستد را رها نموده، به سوی ذکر خدا بشتابند. و نیز افرادی را که خلاف این دستور عمل میکنند، و رسول خدا (ص) را در حالی که مشغول خطبه نماز است رها نموده، به سوی دادوستد میروند، سرزنش می‌کند، و این رفتار را نشانه آن میداند که این گونه افراد معارف کتاب خدا و احکامش را نپذیرفتهاند.
ویژگی‌های سوره جمعه:
1. یازده آیه، 180 یا 177 کلمه و 720 یا 768 حرف دارد.
2. در ترتیب نزول، یکصد و دهمین و در ترتیب مصحف شریف شصت و دومین سوره قرآن است که پس از سوره صف و پیش از سوره فتح فرود آمد.
3. در مدینه نازل شد و آیه مکی ندارد.
4. از نظر کمیت از سوره‌های مفصّل و از گروه طوال آن به‌شمار می‌آید که بخشی از یک حزب قرآن را تشکیل می‌دهد.
5. پنجمین سوره از سُوَر مسبّحات است.
6. گفته‌اند در این سوره هیچ آیه ناسخ و منسوخی وجود ندارد.
مهم‌ترین مطالب سوره جمعه:
1. تسبیح خداوند توسط تمام پدیده‌های جهان؛ 2. بعثت پیامبران و اهداف آن؛ 3. مذمت عالمان بی‌عمل در قالب یک تمثیل زیبا؛
4. حکم وجوب نمازجمعه و لزوم شرکت همگان در آن؛ 5. ارزش کسب حلال و فعالیت‌های اقتصادی مشروع.
منابع
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه 464
- شناخت سوره های قرآن : صفحه 441
- علوم القرآن عند المفسرین جلد 1 : صفحه 317
- تفسیر نمونه جلد 24 : صفحه 99
- تاریخ قرآن : صفحه 588
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 194
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 19 : صفحه 263
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «سوره جمعه ( علوم قرآنی )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه سوره جمعه ( علوم قرآنی ) به زیرصفحه سوره جمعه ( علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- آشنایی با سوره ها : صفحه 32
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 194
- البرهان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 251
- التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (137-139)، 153
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 19 : صفحه 263
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه 464
- تاریخ جمع قرآن : صفحه 205، (290-295)
- تاریخ قرآن : صفحه 588
- تفسیر نمونه جلد 24 : صفحه 99
- جواهر القرآن : صفحه 140، 201
- شناخت سوره های قرآن : صفحه 441
- علوم القرآن عند المفسرین جلد 1 : صفحه 317
- پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه 146