سوره توبه ( علوم قرآنی )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
سوره توبه ( علوم قرآنی ) : نهمین سوره قرآن
«توبه» یعنی بازگشت. در آیه 2 این سوره سخن از این است که اگر مشرکان از راه کج و انحرافی خویش بازگردند و حق را بپذیرند، به نفع آنها است. این سوره، به ویژه در چهل آیه اول، اعلان جنگ با مشرکان و منافقان و هشدار به آنها است و آخرین حرفها را با آنها میزند و بهدلیل همین لحن تند، بدون «بسمالله» شروع میشود؛ زیرا «بسمالله» نشانه صلح و دوستی است. این سوره از آخرین سورههای نازل شده در سال هشتم هجری در مدینه است و از نظر ترسیم خطمشی حکومت اسلامی با قبایل، گروهها و جناحهای مخالف و روش سیاسی اسلام، در روابط و عملها اهمیت خاصی دارد.
علت نامگذاری آن به توبه این است که واژه «توبه» هفده بار با مشتقاتش در این سوره آمده و از سویی داستان معروف پذیرش توبه سه متخلّف از غزوه تبوک، در این سوره بیان شده است.
مفسرین در اینکه این آیات سورهای است مستقل و یا جزء سوره انفال اختلاف کردهاند، و اختلافشان در این باره منتهی میشود به اختلافی که صحابه و تابعین در این باره داشتهاند.
روایت وارده از ائمه اهل بیت (ع) در این باره نیز مختلف است، چیزی که هست از نظر صناعت آن دسته از روایات که دلالت دارد بر اینکه این آیات ملحقند به سوره انفال رجحان دارد و به نظر قوی میرسد.
آیات این سوره بر خلاف سایر سورهها که اواخرش همان منظوری را افاده میکند که اوائلش افاده میکرد، دارای غرض واحدی نیست. اول این سوره مربوط به بیزاری از کفار است، و قسمتی از آن مربوط به قتال با مشرکین و قتال با اهل کتاب، و یک قسمت مهمی از آن در باره منافقین صحبت میکند، و آیاتی از آن مسلمانان را به قتال تحریک میکند، و عدهای متعرض حال کسانی است که از جنگ تخلف ورزیدند، و آیاتی مربوط به دوستی و ولایت کفار است، آیاتی راجع به زکات است، و همچنین مطالبی دیگر، لیکن میتوان گفت قسمت معظم آن مربوط به قتال با کفار، و آیات راجع به منافقین است.
به طور خلاصه میتوان گفت اولِ سوره برائت، در نقض عهد کفار، میانه آن در کشف احوال منافقان و اظهار خُبث و حیلههای ایشان، و آخر سوره درباره قصه غزوه تبوک فرود آمده است.
روایت شده است که وقتی پیامبر (ص) ابابکر را با این سوره به سوی اهل مکه فرستاد، ابوبکر سه روز راه پیمود. آنگاه پیامبر (ص) به علی (ع) فرمود: ای علی! دنبال ابابکر برو، آیات را از او بگیر و بر اهل مکّه قرائت کن! علی (ع) در میانه راه، آیات را از ابوبکر گرفت و ابوبکر به مدینه بازگشت. وقتی خدمت پیامبر (ص) رسید عرض کرد: یا رسولالله! آیا درباره من حادثهای رخ داده است؟ حضرت فرمود: خیر، بلکه پروردگارم به من امر کرد که سوره برائت را جز من یا فردی از من کسی دیگر نمیتواند به مکّیان برساند.
ویژگیهای سوره توبه:
1. دارای 129 آیه به عدد کوفی، 130 آیه به عدد دیگر قاریان، 4098 کلمه و 10488 حرف است.
2. در ترتیب نزول، یکصد و سیزدهمین سوره، پس از سوره مائده و پیش از سوره نصر، و در ترتیب مصحف شریف نهمین سوره است.
3. از سورههای مدنی است؛ به جز دو آیه آخر آن (128 و 129) که در مکه نازل شد.
4. از نظر کمیت، آخرین سوره از سورههای سبع طوال و یک جزء از قرآن را دربرگرفته است.
5. هشت یا یازده آیه منسوخ دارد.
احکام فقهی سوره:
1. حرمت حج مشرکان و لزوم جلوگیری از ورود آنان به مسجد الحرام؛ 2. نجاست مشرکان؛ 3. وجوب قطع رابطه با مشرکان و اعلان برائت از آنان؛ 4. احکام زکات و صدقات و بیان مصارف آنها؛ 5. احکام جزیه؛ 6. احکام پناهندگی مشرکان؛ 7. احکام ماههای حرام.
محتوای عمده آن:
1. مسئله برائت از مشرکان؛ 2. جریان جنگ تبوک؛ 3. اوصاف و ویژگیهای رسول خدا (ص) و رهبری امت اسلامی؛ 4. مسائل مربوط به جنگ و جهاد؛ 5. افشای منافقان و بیان خیانتهای آنان؛ 6. ماجرای پذیرش توبه متخلفان از جنگ تبوک؛ 7. داستان مسجد ضرار؛ 8. اهداف بعثت پیامبران (ع) ؛ 9. احکام فقهی متنوع.
نیز ر.ک:اسامی سوره توبه.
منابع
- جمال القراء و کمال الاقراء جلد 1 : صفحه 440
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه 228
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه 227
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 9 : صفحه 146
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 193
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 192
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (41-43)
- تاریخ قرآن : صفحه 584
- پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه 142
- تفسیر نمونه جلد 7 : صفحه 273
- علوم القرآن عند المفسرین جلد 1 : صفحه 317
- شناخت سوره های قرآن : صفحه (179-181)
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 262
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 194
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 201
اصطلاحنامه
مترادفات
از واژه «سوره توبه ( علوم قرآنی )» بجای واژههای زیر استفاده کنید:
- حافره، سوره 009، سوره برائت ( سوره توبه )، سوره بَحوث، سوره حافره، سوره عذاب، سوره فاضحه، سوره مثیره، سوره مخزیه، سوره مدمدمه، سوره مشرده، سوره مشکله، سوره مقشقشه ( سوره توبه )، سوره منقره، سوره منکله، سوره مُبعثره، سوره نهم قرآن
اعم
اخص
- آیه 123 توبه، آیه 003 توبه، آیه 006 توبه، آیه 012 توبه، آیه 014 توبه، آیه 016 توبه، آیه 017 توبه، آیه 021 توبه، آیه 023 توبه، آیه 024 توبه، آیه 025 توبه، آیه 028 توبه، آیه 030 توبه ( علوم قرآنی )، آیه 033 توبه ( علوم قرآنی )، آیه 035 توبه، آیه 036 توبه، آیه 037 توبه، آیه 038 توبه، آیه 039 توبه، آیه 041 توبه، آیه 043 توبه، آیه 044 توبه، آیه 045 توبه، آیه 049 توبه، آیه 051 توبه، آیه 053 توبه، آیه 054 توبه، آیه 055 توبه، آیه 058 توبه، آیه 062 توبه، آیه 064 توبه، آیه 065 توبه، آیه 066 توبه، آیه 067 توبه، آیه 069 توبه، آیه 071 توبه، آیه 072 توبه، آیه 073 توبه، آیه 074 توبه، آیه 075 توبه، آیه 076 توبه، آیه 077 توبه، آیه 079 توبه، آیه 081 توبه، آیه 082 توبه، آیه 083 توبه، آیه 084 توبه، آیه 087 توبه، آیه 091 توبه، آیه 092 توبه، آیه 097 توبه، آیه 099 توبه، آیه 100 توبه، آیه 101 توبه، آیه 102 توبه، آیه 105 توبه ( علوم قرآنی )، آیه 106 توبه، آیه 107 توبه، آیه 108 توبه، آیه 109 توبه، آیه 111 توبه، آیه 112 توبه، آیه 113 توبه، آیه 114 توبه، آیه 115 توبه، آیه 117 توبه، آیه 118 توبه، آیه 120 توبه، آیه 121 توبه، آیه 127 توبه، آیه 128 توبه، آیه 129 توبه، آیه 132 توبه، آیه تصدیق ( علوم قرآنی )، آیه جزیه ( علوم قرآنی )، آیه زکات ( 103 توبه )، آیه صدقات ( علوم قرآنی )، آیه نفر ( علوم قرآنی )، آیه059 توبه، آیه124 توبه
وابسته
نمایههای موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاحنامه).
برای دسترسی به نمایههای شامل واژه سوره توبه ( علوم قرآنی ) به زیرصفحه سوره توبه ( علوم قرآنی )/نمایههای موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- آشنایی با سوره ها : صفحه 11
- آموزش علوم قرآن جلد 1 : صفحه 192
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (41-43)، 100، 192، 193، 1192
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 17
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 75
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه 259
- الاتقان فی علوم القرآن : صفحه 192
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 194، 262
- البرهان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 251
- التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 138، 229
- التمهید فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 340
- التمهید فی علوم القرآن جلد 8 : صفحه 149
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 9 : صفحه 146
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه 227، 228
- تاریخ جمع قرآن : صفحه 200، 293
- تاریخ قرآن : صفحه 584
- تفسیر نمونه جلد 7 : صفحه 273
- جمال القراء و کمال الاقراء جلد 1 : صفحه 440
- جواهر القرآن : صفحه 97، 166
- شناخت سوره های قرآن : صفحه (179-181)، 180، 181
- علوم القرآن عند المفسرین جلد 1 : صفحه 317
- محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة : صفحه 737
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 99، 201
- پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه 142