سوره انسان ( علوم قرآنی )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
سوره انسان ( علوم قرآنی ) : هفتاد و ششمین سوره قرآن
قرآن کتاب هدایت و موضوع هدایت، انسان است. واژه «انسان» جدای از الفاظ مترادف آن، به تنهایی 65 بار در قرآن آمده است. موضوع بحث در این سوره به‌ویژه در آیه نخست آن «هَلْ أَتَی عَلَی الْإِنسَانِ حِینٌ مِّنَ الدَّهْرِ لَمْ یَکُن شَیْئًا مَّذْکُورًا»؛ انسان است. از آن‌جا که محور این سوره، انسان و عمل و اخلاص و ایثار و عاقبت کار او در قیامت و نعمت‌های خوب برای نیکان است، به سوره انسان نامگذاری شده است.
این سوره در آغاز، خلقت انسان را بعد از آن که نامی از او در میان نبود، خاطرنشان میسازد؛ و در ادامه، به خلقت انسان و قرارگرفتن او بر سر دو راهی «شکر» و «کفران» اشاره می‌کند. و سپس میفرماید که خدای تعالی او را به راهی که تنها راه اوست هدایت کرد، حال یا این انسان شکر هدایتش را میگزارد، و یا کفران می‌کند. آن گاه میفرماید برای کافران انواعی از عذاب و برای ابرار الوانی از نعمت آماده کرده، و اوصاف آن نعمت‌ها را در طی هجده آیه شرح میدهد، و همین دلیل است بر اینکه مقصود اصلی هم بیان همین نعمت‌ها بوده؛ و پس از بیان اوصاف آن نعمت‌ها، روی سخن را به رسول گرامی خود نموده میفرماید:
قرآن نازل شده از ناحیه اوست، و مایه تذکر بشر است، پس باید که در برابر حکم پروردگار خود صابر باشد، و هوا و هوسهای کفار را پیروی نکند، و باید که پروردگار خود را صبح و شام به یاد بیاورد و برای او شب‌ها به سجده بیفتد، و شبی طولانی تسبیح گوید.
برخی بر این باورند این سوره به شهادت سیاقی که دارد همه یا دست کم اوائل آن که دوازده آیه است، در مدینه و نُه آیه اخیر در مکه نازل شده است. روایات ائمه اهل بیت (ع) همه متفقند بر این که این سوره در مدینه نازل شده، روایات اهل سنت هم در این باره بسیار زیاد است. با این حال بعضی گفته‌اند تمام این سوره در مکه نازل شده است.
این سوره در شأن و فضیلت اهل‌بیت پیامبر (ص) یعنی علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) نازل شد و داستان معروف نذر این بزرگواران و اطعام کریمانه آنان را مطرح می‌کند که خداوند این صفات عالی آنان را ستود. ثعلبی در تفسیرش، زمخشری در ~الکشاف~، اوحدی و اخطب خوارزم از عامه، و امامیه بالاتفاق گفته‌اند سوره «هل أتی» در شأن اهل‌بیت پیامبر (ص) نازل شده است؛ به ویژه آیات 7تا 9. کتاب‌های مستقلی درباره این سوره نوشته شده است.
ویژگی‌های سوره دهر:
1. دارای 31 آیه، 240 یا 243 کلمه و 1050، 1054 یا 1089 حرف است.
2. در ترتیب نزول، نود و هشتمین و در قرآن کریم هفتاد و ششمین سوره است. پس از سوره الرحمن و پیش از سوره طلاق نازل شد.
3. به نظر مشهور مدنی است و آیه مکی ندارد.
4. از سوره‌های مفصل طوال و بخشی از یک حزب است.
5. برخی مفسران معتقدند در این سوره نسخی واقع نشده است، و در مقابل، برخی دیگر گفته‌اند در این سوره دو یا سه آیه منسوخ وجود دارد.
مطالب مهم سوره:
1. اشاره به خلقت انسان و ماده اولیه آفرینش او؛ 2. هدایت تکوینی و تشریعی انسان از سوی خداوند؛ 3. اراده و آزادی انسان در تعیین سرنوشت خود؛ 4. وضعیت کافران در روز قیامت؛ 5. ویژگی‌های پارسایان در قیامت؛ 6. داستان نذر خاندان پیامبر (ص) و بیان اخلاص و ایثار آنان؛ 7. نکات اخلاقی همچون صبر، کناره‌گیری از گناهکاران و….
نیز ر.ک:اسامی سوره انسان.
منابع
- شناخت سوره های قرآن : صفحه 493
- شناخت سوره های قرآن : صفحه 492
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه 493
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه 492
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 194
- تاریخ قرآن : صفحه 589
- تفسیر نمونه جلد 25 : صفحه 327
- تفسیر نمونه جلد 25 : صفحه 325
- علوم القرآن عند المفسرین جلد 1 : صفحه 317
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 20 : صفحه 120
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «سوره انسان ( علوم قرآنی )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- آیه 005 انسان، آیه 006 انسان، آیه 008 انسان ( علوم قرآنی )، آیه 009 انسان، آیه 014 انسان، آیه 016 انسان، آیه 019 انسان، آیه 020 انسان، آیه 021 انسان، آیه 022 انسان، آیه 024 انسان، آیه 030 انسان، آیه 031 انسان، آیه 10 انسان
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه سوره انسان ( علوم قرآنی ) به زیرصفحه سوره انسان ( علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- آشنایی با سوره ها : صفحه 38
- اعجاز قرآن : صفحه 589
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1-2 : صفحه 51
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 51
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 194
- البرهان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 251
- التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (137-138)، 334
- التمهید فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 375
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 20 : صفحه 120
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه 492، 493
- تاریخ جمع قرآن : صفحه 206، (290-295)
- تاریخ قرآن : صفحه 589
- تفسیر نمونه جلد 25 : صفحه 325، 327
- جواهر القرآن : صفحه 143، 205
- شناخت سوره های قرآن : صفحه 492، 493
- علوم القرآن عند المفسرین جلد 1 : صفحه 317
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 2 : صفحه 151
- پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه 147