سقوط ( برطرف شدن )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
سقوط
سقوط بر طرف شدن تکلیف یا حق// فروافتادن.
سقوط به معنای نخست در بیشتر ابواب فقهی به کار رفته است که متعلّق آن تکلیف یا حق است.
الف. تکلیف: سقوط تکلیف عوامل مختلفی دارد. این عوامل عبارتند از:
1. امتثال، مانند وجوب نماز ظهر و عصر بر مکلّف که با گزاردن آنها، وجوب ساقط میگردد و یا وجوب حج بر مکلّف مستطیع که با به جا آوردن آن از عهده وی ساقط میگردد.
2. پیدایی عوارضی که فقدان شرطی از شرایط تکلیف را درپی دارد، مانند زوال عقل (---> دیوانگی) و هشیاری (---> بیهوشی) ، حیض (---> حیض) ، نفاس (---> نفاس) و سفر (---> سفر) .
3. زیان و خطری که از ناحیه امتثال تکلیف نخست متوجه مکلّف میگردد؛ مانند موارد تقیّه (---> تقیّه) و اضطرار (---> اضطرار) .
4. تخفیف و رفع مشقت از مکلّف در مواردی که امتثال تکلیف حرجی و دارای مشقت غیر قابل تحمل- بر حسب متعارف- باشد، مانند سقوط روزه از پیرمرد و پیرزن (---> پیری) .
نمونههایی از سقوط تکلیف در بابهای مختلف فقه عبارتند از:
1. نماز: به قول برخی، نمازهای شبانه روزی از کسی که در تمام وقت
493
برای وضو یا تیمّم به آب یا خاک دسترس ندارد، ساقط است؛ هم ادا و هم قضای آن. 1
نماز از زنی که خون حیض یا نفاس دیده ساقط است؛ همچنین از عاقل بالغی که دیوانه شده یا هوشیاری که بیهوش شده است. نماز جمعه از پیر، بیمار و مسافر ساقط است (---> نماز جمعه) .
2. روزه: روزه از پیر مرد و پیر زنی که توان گرفتن آن را ندارند یا بر ایشان مشقت غیر قابل تحمل دارد ساقط است؛ چنان که از بیماری که روزه گرفتن برای او زیان دارد؛ همچنین از مسافر با شرایطی ساقط میباشد (---> سفر) .
3. تکلیف اوّلی: تکلیف اوّلی هنگام ضرورت ساقط و تکلیف ثانوی جایگزین آن میشود، مانند خوردن مردار برای مضطر که حکم اوّلی آن حرمت است و در حال اضطرار تبدیل به جواز میشود و یا اظهار کفر برای مسلمان که در حال تقیّه جایز است (---> تقیّه) .
4. مهر: چنانچه زوجه قبل از دخول طلاق داده شود، نیمی از مهرش از ذمّه زوج ساقط میگردد (---> مهر) .
5. نفقه زوجه: نشوز زوجه موجب سقوط نفقه او از ذمّه زوج است (---> نشوز) .
6. حدود: حدود با شبهات- مانند جهل به حکم یا موضوع- ساقط میشود (---> قاعده درء) ؛ چنان که توبه بزهکار قبل از اقامه بیّنه (---> بیّنه) و نیز انکار پس از اقرار به گناهِ موجب رجم (---> رجم) از اسباب سقوط حدّ است (---> حدود) .
7. جزیه: با اسلام آوردن کافر ذمّی، جزیه از او ساقط میشود (---> جزیه) .
ب. حق: از ویژگیهای حق، قابلیت آن برای اسقاط است (---> حق) . سبب سقوط یا عام است که نوع حقوق را دربر میگیرد، مانند شرط سقوط در ضمن عقد (---> شرط ضمن عقد) و اسقاط توسط صاحب حق، و یا خاص که در بعضی حقوق جریان دارد، مانند جدا شدن دو طرف معامله در خصوص حق خیار مجلس (---> خیار مجلس) ؛ تصرف در مال خریداری شده که موجب سقوط خیار میگردد (---> خیار) و سوگند خوردن منکر که موجب سقوط حق دعوا (---> دعوا) میشود.
اصطلاح‌نامه
اخص
- تهاتر ( فقه )، سقوط حد ( فقه )، سقوط حق ( فقه )، سقوط رد معیوب، سقوط ولایت قاضی
- به لحاظ تکالیف:
- سقوط جهاد، سقوط حج، سقوط سجده تلاوت، سقوط سوره نماز، سقوط غسل میت، سقوط قضای روزه، سقوط کفاره، سقوط نماز
- به لحاظ مالیت:
- سقوط مال القرض از رواج، سقوط مالیت مثلی
- به لحاظ منفعت:
- سقوط وقف از انتفاع، سقوط وقف از منافع
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه سقوط ( برطرف شدن ) به زیرصفحه سقوط ( برطرف شدن )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.