روشهای تفسیری
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
روشهای تفسیری : انواع روش‌ها و گرایش‌ها در تفسیر قرآن
هر یک از مفسران برای استنباط معانی آیات، قرآن را از زاویه‌ای خاص و با پیش زمینه‌هایی مورد مطالعه قرار داده است.
گروهی تفسیر قرآن را تنها به کمک روایات پیامبر اکرم (ص) و ائمه هدی (ع) ارائه کرده و گروهی دیگر، تفسیر خویش را بر پایه اجتهادهای عقلی خویش استوار ساخته و گروهی نیز احیاناً دریافت‌های حسی را ملاک برداشت از قرآن قرار داده‌اند.
از نظر گرایش نیز گروهی از نظر ادبیات و فصاحت و بلاغت به قرآن نگریسته‌اند و کتاب‌های تفسیرشان سرشار از مباحث ادبی قرآن است؛ گروهی دیگر به مباحث فلسفی و کلامی توجه بیشتر کرده یا این مقوله را با توجه به شرایط خاص تاریخی در تفسیر خود بر صدر نشانده‌اند.
دسته دیگر از مفسران نیز به مسائل عرفانی و اشارات معنوی تأکید داشته و از این منظر به تفسیر قرآن پرداخته‌اند؛ و جمعی نیز با اصرار بر مسائل اخلاقی، به تفسیر آیات الهی همت گماشته و عده‌ای هم به آیات هستی‌شناسی قرآن عنایت بیشتر نشان داده، و آیات مربوط به آفرینش انسان، زمین، آسمان و پدیده‌های طبیعی را تفسیر کرده‌اند.
بنابراین می‌توان بین گرایش‌ها و روشهای تفسیر قرآن تفاوت قائل شد. گاهی مفسران بر اساس علاقه و گرایش کلامی، فقهی، تاریخی یا فلسفی یا… قرآن را تفسیر می‌کنند؛ یعنی جنبه کلامی و اعتقادات قرآن، احکام یا مسائل تاریخی یا فلسفی آن را بیان می‌کنند؛ این‌ها گرایش‌های تفسیری است. البته انتقاداتی نیز بر برخی گرایش‌های تفسیری وارد شده است. شهید مطهری (ره) از منتقدان جدی برداشت‌های تفسیری کسانی است که می‌خواستند با دیدگاه‌های بعضاً مادی‌گرایانه و متأثر از جوّ فرهنگی پیش از انقلاب اسلامی به تفسیر قرآن بپردازند. میان اهل‌سنت نیز دانشمند لبنانی استاد عبدالله علائلی نقدهایی قابل‌تأمل دارد؛ از جمله می‌گوید: وقتی به ~التفسیر الکبیر~ امام فخر رازی مراجعه می‌کنید، می‌بینید این تفسیر حول مشکلاتی دور می‌زند که متافیزیک قدیم آن را مطرح کرده بود و ایشان خواسته است این مفاهیم متافیزیک را در قرآن زنده کند. این تفسیر نیست؛ بلکه مجموعه‌ای از تمایلات فردی است.
همچنین قرطبی، فقیه مالکی می‌خواهد قرآن را با مقولات مذهب مالک اشباع کند. می‌توان گفت تفسیر قرطبی دقیقاً در چارچوب مذهب مالکی است.
گاهی مفسر بر اساس عقل به تفسیر می‌پردازد که به آن روش «تفسیر عقلی» می‌گویند. «تفسیر نقلی» نیز یا تفسیر با الهام از روایات است، که به آن «تفسیر روایی» یا «مأثور» می‌گویند، و یا تفسیر با آیات دیگر است، که به آن «تفسیر قرآن به قرآن» می‌گویند.
منابع
- مبانی و روشهای تفسیر قرآن : صفحه (175-188)
- پژوهشی در سیر تطور تفسیر و روشهای تفسیری : صفحه 57
- التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب جلد 2 : صفحه 14
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «روشهای تفسیری» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
- اسلوبهای تفسیری، روش تفسیری، روشهای مفسران، سبک های تفسیری، شیوههای تفسیری، مبانی تفسیری، متدهای تفسیری، مذاهب تفسیری، مناهج تفسیری، مناهج مفسران
اعم
اخص
- روش تفسیری اهل بیت ( ع )، روش تفسیری اهل حدیث، روش تفسیری تابعین، روش تفسیری خوارج، روش تفسیری شیعه، روش تفسیری صحابه، روش تفسیری معتزله
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه روشهای تفسیری به زیرصفحه روشهای تفسیری/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد : صفحه 175
- التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب جلد 2 : صفحه 14
- القرآن فی الاسلام : صفحه (73-82)
- مبانی و روشهای تفسیر قرآن : صفحه 8، 114، (175-188)، 186
- مجله کیهان فرهنگی : صفحه 9
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 11 : صفحه 30
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 13 : صفحه 319
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 2 : صفحه 318
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 5 : صفحه 312، 430، 431، 434
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 7 : صفحه 283، 309
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 9 : صفحه 102، 103، 208، 229، 307
- مناهج المفسرین : صفحه 1
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 37
- هرمنوتیک منطق فهم دین : صفحه (31-32)
- پژوهشی در سیر تطور تفسیر و روشهای تفسیری : صفحه 57