خواب ( فعل ) ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
خواب
خواب: مقابل بیداری.
از آن به مناسبت در بسیاری از بابهای عبادات و معاملات سخن رفته است.
آثار: بر خواب از آن جهت که موجب از کار افتادن قوای ظاهری همچون بینایی و شنوایی و نیز در ظاهر از دست رفتن شعور و آگاهی میگردد، آثاری مترتّب است که به مهمترین آنها اشاره میشود.
بطلان: خوابیدن به گونهای که چشم نبیند و گوش نشنود موجب بطلان وضو میشود. 1
با توجه به اعتبار قصد در همه عقود) ر عقد (و ایقاعات) ر ایقاع (، عقد و ایقاع صادر شده از شخص در حال خواب باطل است و اثری بر آن مترتّب نیست. 2
رفع تکلیف: از آنجا که شعور و آگاهی شرط تکلیف است، به شخصی که در خواب است تکلیف متوجه نمیگردد؛ در نتیجه بر رفتار و حرکات وی در آن حال اثری همچون عقوبت و کیفر بار نمیشود. بنابر این، بر کسی که در حال خواب آسیبی به دیگری رسانده است، حد یا تعزیر جاری
نمیشود؛ 3 لیکن در صورت اتلاف مال یا آسیب رساندن به عضو یا جان دیگری ضمان ثابت است و فرقی بین حال بیداری و خواب نیست. بنابر این، اگر کسی مال دیگری را در حال خواب تلف کند یا آسیبی به او برساند ضامن است. 4
اگر کسی در حال خواب با افتادن بر روی کسی یا حرکتی دیگر، موجب مرگ وی شود در ثبوت دیه بر خود او یا عاقله وی) ر عاقله (اختلاف است. 5 برخی گفتهاند: دیه نه بر او ثابت است و نه بر عاقله او. 6
اگر دایه در حال خواب موجب قتل کودک گردد، در اینکه دیه بر عهده او خواهد بود یا عاقله وی و یا اگر دایگی برای فخر بوده بر عهده خود او و اگر جهت رفع فقر و نیاز بوده بر عهده عاقله او است، اختلاف است. 7
سایر احکام: کسی که در وقت نماز واجب خواب بوده، واجب است قضای نماز فوت شده را به جا آورد8 و در خصوص فوت نماز عشا علاوه بر قضا مستحب است فردای آن شب را به عنوان کفّاره روزه بگیرد. برخی آن را واجب دانستهاند. 9
کسی که در شب ماه رمضان با نیّت روزه فردا خوابیده، روزهاش صحیح است، هرچند تمام روز در خواب باشد و یا حتّی چند روز بگذرد. 10 همچنین جنب اگر در شب ماه رمضان با نیّت غسل قبل از اذان صبح بخوابد و اتفاقاً تا صبح بیدار نشود، روزهاش صحیح است) ر بقا بر جنابت (.
حج گزاری که پس از نیّت وقوف در عرفات یا مشعر) ر وقوف (به خواب رفته و تمام وقت را در خواب بوده، وقوفش صحیح است؛ زیرا وقوف با یک لحظه نیز تحقّق مییابد. 11
آداب: طهارت) وضو، غسل یا تیمم (داشتن، 12 خواندن آیات، اذکار و دعاهای واردشده، مانند تسبیح حضرت زهرا سلام اللَّه علیها13) ر تسبیح حضرت فاطمه (، ذکرهای تهلیل و استغفار هرکدام صد بار، 14 خواندن سورههایی مانند مسبّحات) ر مسبّحات (، تکاثر و توحید هنگام خوابیدن مستحب است. 15
همچنین تخلّی16) ر تخلّی (و مسواک زدن17 قبل از خواب استحباب دارد. چنان که خواندن دعاهای وارد شده، از جمله دعای 'اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الّذی اَحْیانی بَعْدَ مَا اَماتَنی وَ إلَیْهِ النُّشُورُ'18 و مسواک زدن19 بعد از بیدار شدن از خواب مستحب است.
خوابیدن بر پشت و طرف راست بدن، مستحب و بر رو وسمت چپ بدن مکروه است. 20 زیاد خوابیدن، 21 خوابیدن بین الطّلوعین) طلوع فجر تا طلوع خورشید (، بین نماز شب و طلوع فجر، در اوّل روز، پس از عصر و بین نماز مغرب و عشا مکروه است. 22 خواب میان روز) ر قیلوله (مستحب است. 23
خوابیدن در مسجد الحرام و مسجد النّبی صلّی اللَّه علیه و آله، بلکه - بنابر قول منسوب به مشهور - در هر مسجدی، مکروه است. برخی، کراهت را به دو مسجد یاد شده اختصاص دادهاند. 24 تنها خوابیدن، 25 خوابیدن بر بامِ بدون حفاظ26 و در خانه بدون در و پرده27 کراهت دارد.
) ر رؤیا (
1. جواهر الکلام 118 /33 363 /35 18 /32 267 /22. 2 402 /1 و 247 /29. 3 299؛ مسالک الافهام 4 161 /15 و 5. جواهر الکلام 6 52 - 51 /43. مبانی تکملة المنهاج 7 223 - 222 /2. جواهر الکلام 85 /43؛ مبانی تکملة المنهاج 8 224 - 223 /2. جواهر الکلام 190 /33. 9 12 /13؛ منهاج الصالحین) خویی (10 322 /2. جواهر الکلام 330 /16 و 69 - 68 /19. 11 154 /17 و 12 30 - 29. وسائل الشیعة 378 /1؛ جواهر الکلام 20 /1 و 13 272 /5. وسائل الشیعة 17 245 /24. 16 229. 15 450. 14 446 /6. کشفالغطاء 18 97 /1. الکافی) کلینی (19 539 /2. وسائل الشیعة 20 /2؛ کشف الغطاء 20 27 /1. وسائل الشیعة 57 /17. 21 502 /6؛ جواهر الکلام 22 467 /22. وسائل الشیعة 24 503. 23 496 - 495 /6. جواهر الکلام 25 122 /14. وسائلالشیعة 325. 27 313. 26 329/5.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 512
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «خواب ( فعل ) ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- چرت، خواب با دست آلوده به چربی، خواب بین الطلوعین، خواب در راه عمومی، خواب در رختخواب مسیحی، خواب در رختخواب یهودی، خواب رو به قبله با علم به ادرار، خواب روزه دار با علم به احتلام، خواب روی بام بدون حفاظ، خواب روی حریر، خواب قبل از نماز عشا، خواب وکیل، همخوابی
- به لحاظ عبادات:
- خواب در اذان، خواب در اقامه، خواب در نماز، خواب در وقوف، خواب متوضی
- به لحاظ کراهت:
- خواب بر بام بی حفاظ، خواب بعد از نماز شب، خواب بین دو زوجه، خواب تنهایی، خواب جنب، خواب در خانه بی در، خواب در مسجد، خواب محرم بر فرش رنگین
وابسته
- آداب خواب ( فقه )، آمیزش در خواب، ادرار قبل از خواب، استنجا از خواب، بیداری ( فقه )، پر خوابی ( فقه )، تیمم برای خواب، رؤیا ( فقه )، شستن دست بعد از خواب، طهارت قبل از خواب، قرائت قرآن هنگام خواب، وضو برای خواب
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه خواب ( فعل ) ( فقه ) به زیرصفحه خواب ( فعل ) ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 258
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 1 : صفحه 320
- المبسوط فی فقه الامامیة جلد 1 : صفحه 26
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 42 : صفحه 15
- تحریرالوسیله جلد 1 : صفحه 30
- جامع المقاصد فی شرح القواعد جلد 1 : صفحه 82
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 1 : صفحه 402
- شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام جلد 1 : صفحه 17
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 512
- کتاب السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی جلد 1 : صفحه 107، 112
- مجمع الفائدة و البرهان جلد 1 : صفحه 87
- مهذب الاحکام جلد 2 : صفحه 245