حمل کلام بر مجرای شک
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
حمل کلام بر مجرای شک : ابراز سخن حق در قالب شکّ
چنانچه سخنور، کلام حق خود را از روی مسامحه و برای قطع عناد، با شک بیان کند، دست به یک اسلوب بیانی و فنون بلاغی زیبا زده است که به آن «حمل کلام بر مجرای شک» می‌گویند؛ مانند:
1. «وَ إِنَّا أَوْ إِیَّاکُمْ لَعَلَی هُدًی أَوْ فِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ»؛ «و ما یا شما بر (طریق) هدایت یا ضلالت آشکار هستیم» (سبأ// 24) .
پیامبر اسلام (ص) می‌داند که خود و پیروانش در مسیر هدایت، و مشرکان در ضلالت هستند؛ اما کلام خود را برای مسامحه و قطع عناد، با تردید بیان کرده است.
این آیه، از بهترین نمونه‌های «حمل کلام بر مجرای شک» در قرآن است.
2. «قُلْ إِن کَانَ لِلرَّحْمَنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعَابِدِینَ»؛ «بگو اگر برای (خدای) رحمان فرزندی بود خود من نخستین پرستندگان بودم» (زخرف// 81).
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 409