حج نیابتی
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
حج نیابتی
حج نیابتی: حج گزاردن به نیابت از دیگری.
از آن در باب حج سخن گفتهاند.
حکم: نایب گرفتن در حجّ استحبابی، خواه برای مرده یا زنده، مستحب و در حج واجب از طرف میّتی که حج بر او استقرار یافته، بر ورثه واجب است و هزینه آن از اصل ترکه برداشت میشود و نیز بنابر قول مشهور، نایب گرفتن زندهای
که حج بر او استقرار یافته، امّا به دلیل پیری یا بیماری توانایی جسمی خود را برای همیشه از دست داده، واجب است؛ بلکه بنابر قول برخی در صورت عدم استقرار حج نیز با داشتن تمکّن مالی برای نایب گرفتن، حکم چنین است. در اینکه وجوب نیابت به حَجّة الاسلام) ر حجة الاسلام (اختصاص دارد یا شامل حج واجب با نذر یا به سبب باطل شدن حج پیشین هم میشود، اختلاف است. بنابر تصریح برخی، وجوب نیابت، فوری است و تأخیر آن جایز نیست. 1
شرایط نایب: عقل، ایمان) دوازده امامی بودن (، مشغول نبودن ذمّه نایب به حجّ واجب و بنابر قول مشهور، بلوغ در نایب شرط است. بنابر این، نیابت دیوانه، کودک یا کافر یا مخالف و یا کسی که حج واجب بر ذمّه دارد، صحیح نیست. البته کسی که حج واجب بر ذمّه او است، چنانچه به سبب نداشتن مال، توان انجام دادن آن را نداشته باشد، میتواند حج نیابتی به جا آورد، لیکن در صورت وجوب حج بر او، اگر حج نیابتی بگزارد، بنابر مشهور باطل است. برخی، در این صورت حج را صحیح و تنها اجاره را باطل دانستهاند. در نتیجه با انجام دادن حجّ، ذمّه منوب عنه بری میشود، لیکن نایب مستحق اجرت نخواهد بود. 2
بنابر قول مشهور، همسان بودن نایب و منوب عنه از نظر جنسیت شرط صحّت نیابت نیست. از برخی قدما عدم جواز نیابت زن صروره) زنی که نخستین بار حج میگزارد (مطلقا یا تنها برای مردان، نقل شده است. البته نیابت صروره، بویژه زن بنابر مشهور مکروه است. 3
شرایط منوب عنه: در منوب عنه اسلام شرط است. از این رو، نیابت از کافر صحیح نیست. و نیز در حج واجب شرط است که منوب عنه، مرده یا زنده ناتوان از به جا آوردن حج باشد. بنابر این، نیابت از انسان زنده توانا بر انجام دادن حج، صحیح نیست. برخی، ایمان) دوازده امامی بودن (را نیز در منوب عنه شرط صحّت نیابت دانستهاند، مگر اینکه منوب عنه پدر نایب باشد که از نظر برخی، پدر از شرط ایمان مستثنا است.
در نیتجه حج نیابتی فرزند از پدر غیر مؤمن صحیح است. 4
احکام نیابت: قصد نیابت و تعیین منوب عنه در نیّت، هرچند به اجمال، شرط صحّت نیابت است؛ لیکن ذکر نام منوب عنه شرط نیست، هرچند مستحب است. 5
نایبی که پس از احرام و دخول در حرم فوت کرده، ذمّهاش بری میشود و عملش از حج منوب عنه کفایت میکند. از برخی، حتّی کفایت صِرف احرام نقل شده است، هرچند در بیرون حرم درگذشته باشد. 6
اگر در حج نیابتی شرط شده باشد که نایب از راهی معیّن به مکّه رود، در صورت تعلّق غرضی به آن، بنابر مشهور، تخلّف جایز نیست، هرچند در صورت تخلّف، حج صحیح است. 7
نایبی که برای گزاردن حج در سالی معیّن اجیر شده، نمیتواند در همان سال برای دیگری اجیر شود و در صورت اجیر شدن، اجاره دوم باطل است و اگر هم زمان باشند، هر دو باطل خواهند بود. 8
اگر نایب مرتکب موجبات کفّاره شود، کفّاره بر عهده خود او است، نه منوب عنه. 9
اگر نایب حج نیابتی را باطل کند، باید سال بعد آن را تدارک نماید؛ لیکن در بطلان و عدم بطلان اجاره اختلاف است. بنابر قول نخست نایب مستحق اجرت نمیباشد و مستأجر میتواند اجرت را از او پس بگیرد و بر نایب واجب است در سال بعد بدون دریافت اجرت حج بگزارد. البته این اختلاف مبتنی بر این است که آیا واجب، حج اوّل است و حج دوم عقوبت میباشد یا اینکه واجب، حج دوم است و اتمام حج اوّل عقوبت به شمار میرود؟ قول نخست بنابر مبنای دوم است. برخی بین اجاره معیّن و مطلق تفصیل داده و در صورت دوم قائل به عدم بطلان اجاره و در نتیجه استحقاق نایب نسبت به اجرت شده و گفتهاند: بر نایب واجب است سال آینده حج نیابتی را به جا آورد. در مسئله اقوال دیگری نیز وجود دارد. 10
مقتضای اطلاق اجاره در صورت عدم ذکر اجل، تعجیل و عدم جواز تأخیر حج است. 11
چنانچه نایب به سبب بیماری از اتمام مناسک باز بماند با قربانی از احرام
خارج میشود و اجاره در صورت مقیّد بودن آن به همان سال باطل میگردد و نتیجه آن عدم وجوب تدارک حج فوت شده بر نایب در سال بعد است؛ لیکن در صورت مطلق بودن اجاره در اینکه قضای آن در سال بعد بر نایب واجب است یا نه، اختلاف است. 12
حج نیابتی با تداوم عذر منوب عنه تا پایان عمر، کفایت میکند؛ لیکن چنانچه بر حسب اتفاق، عذرش بر طرف گردد، بنابر مشهور باید حج بگزارد و حجّ نایب کفایت نمیکند و در صورت ترک آن، حج بر وی استقرار مییابد و اگر بدون آنکه حج بگزارد بمیرد، بر ورثه واجب است از طرف او حج بگزارند. برخی در فرض بر طرف شدن عذر نیز قائل به کفایت حج نیابتی شدهاند. 13
1. جواهر الکلام 286 - 281 /17 و 313؛ العروة الوثقی 435 - 434 /4؛ مهذّب الاحکام 2 232 /12. جواهر الکلام 363 - 356 /17؛ مهذّب الاحکام 3 234 /12. جواهر الکلام 366 - 364 /17؛ مهذّب الاحکام 4 238 - 237 /12. جواهر الکلام 363 - 362. 5 359 - 357 /17؛ العروة الوثقی 6 538 /4. جواهر الکلام 392 - 389. 10 389. 9 378 - 377. 8 374. 7 371 - 366 /17؛ مهذّبالاحکام 11 259 /12. جواهرالکلام 394. 12 392 /17؛ مهذّب الاحکام 13 258 - 256 /12. جواهر الکلام 286 /17؛ العروة الوثقی 436 - 435 /4.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 238
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
- حج برای غیر بعد از عمره
- به لحاظ اجرت:
- حج استیجاری، حج تبرعی
وابسته
- إجزای حج نیابتی، اجرت حج، اجرت حج نیابتی، بطلان حج نیابتی، تخلف نایب حج از شرط، تعیین منوب عنه حج، زوال عذر در حج نیابتی، شک در حج نیابتی، عدول از حج، عدول از حج نیابتی، عدول نایب حج از راه معین، عمره بعد از حج نیابتی، قربانی حج نیابتی، قربانی نائب در حج، قضای حج نیابتی، کفاره احرام حج نیابتی، کفاره حج نیابتی، نیابت در حج، نیت حج نیابتی، وصیت با تعیین اجرت حج، وصیت با تعیین نایب حج
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه حج نیابتی به زیرصفحه حج نیابتی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید. == منابع ==index.php?catid=50
- الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة جلد 11 : صفحه 336
- الفقه جلد 75 : صفحه 70، 570
- ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد جلد 4 : صفحه 69
- تبصرة المتعلمین : صفحه 81
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 17 : صفحه 271، 356
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 35 : صفحه 382، 392
- ریاض المسائل جلد 8 : صفحه 117
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 10 : صفحه 58، 85، 134، 200، 214
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 32-1 : صفحه 139
- شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام جلد 3 : صفحه 187
- عیون الحقائق الناظرة فی تتمة الحدائق الناظرة جلد 2 : صفحه 274
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 238
- قواعدالاحکام جلد 3 : صفحه 291
- کشف الرموز فی شرح المختصر النافع جلد 2 : صفحه 328، 338
- کشف اللثام (ط.ج) جلد 5 : صفحه 11
- مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة جلد 8 : صفحه 230
- مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 11 : صفحه 336
- مهذب الاحکام جلد 12 : صفحه 232، 233