حج تمتع ( عام )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
حج تمتّع
حج تَمَتُّع: از اقسام حج.
حج بر سه قسم است: حج افراد) ر حج افراد (، حج قِران) ر حج قران (و حج تمتّع. علّت نامگذاری این قسم به حج تمتّع، حلال شدن محرّمات احرام و انتفاع از آنها در فاصله زمانی بین عمره تمتّع و حج است و این در حالی است که عمره تمتّع مرتبط با حج تمتّع و جزء آن است؛ به گونهای که آن دو از نظر شرع یک عمل محسوب میشوند و در نتیجه، انتفاع از محرّمات احرام در فاصله زمانی بین آن دو، به منزله انتفاع از آنها در حج است. 1 از این عنوان در باب حج سخن گفتهاند.
حکم: حج تمتّع وظیفه آفاقی است، یعنی کسی که محلّ سکونت او تا مکّه بیش از دوازده یا 48 میل - بنابر اختلاف اقوال در مسئله - فاصله دارد2) ر آفاقی (.
کیفیّت: حج تمتّع از دو بخش تشکیل شده است: عمره تمتّع و حج تمتّع.
عمره تمتّع دارای پنج عمل است: احرام بستن از میقات) ر میقات (در ماههای حج) شوّال، ذیقعده و ذیحجّه (، هفت دور طواف کعبه، دو رکعت نماز طواف پشت مقام ابراهیم علیه السّلام، هفت بار سعی بین صفا و مروه) ر سعی (و تقصیر) ر تقصیر (. با تقصیر، محرم از احرام خارج و همه محرّمات احرام بر او حلال میگردد.
حج تمتع دارای سیزده عمل است:
1. احرام بستن از مکّه در زمانی که میداند پس از آن، وقوف به عرفات را درک خواهد کرد؛ هرچند افضل احرام بستن در روز ترویه) هشتم ذیحجّه (است.
2. وقوف به عرفات از زوال تا غروب آفتاب روز عرفه) نهم ذیحجّه (.
3. بیتوته در مشعر الحرام در شب عید قربان و وقوف به آن از طلوع فجر تا طلوع آفتاب.
4. زدن هفت سنگ ریزه به جمره عقبه در روز عید قربان.
5. قربانی در منی در روز دهم و - بنابر قول برخی - خوردن از گوشت آن.
6. تراشیدن سر) حلق (یا تقصیر در منی در روز عید.
7. طواف زیارت.
8. دو رکعت نماز طواف زیارت پشت مقام حضرت ابراهیم علیه السّلام.
9. سعی بین صفا و مروه.
10. طواف نساء.
11. دو رکعت نماز طواف نساء پشت مقام حضرت ابراهیم علیه السّلام.
12. بیتوته) ماندن (در منی در ایام تشریق) شبهای یازدهم و دوازدهم و برای بعضی شب سیزدهم ذیحجّه (.
13. رمی جمرات سهگانه در روزهای یازدهم و دوازدهم و نیز روز سیزدهم برای کسانی که شب را در منی ماندهاند.
حاجی میتواند اعمال حج را به ترتیب یاد شده انجام دهد یا آنکه پس از حلق یا تقصیر در منی بماند و بعد از انجام دادن اعمال آن) بیتوته و رمی جمرات سه گانه (پس از زوال روز دوازدهم به مکّه بازگردد و اعمال مکّه) طواف، نماز طواف، سعی، طواف نساء و نماز آن (را به جا آورد؛ چنان که برای او جایز است شب سیزدهم نیز در منی بماند و روز سیزدهم پس از رمی جمرات سه گانه به مکّه باز گردد؛ هرچند قبل از زوال باشد. 3
احکام: کسی که وظیفهاش حج تمتّع است نمیتواند به حج قِران یا اِفراد عدول کند و در صورت عدول، ذمّهاش از حجّ تمتّع بری نمیشود، مگر در حالت اضطرار، همچون تنگی وقت یا پیدایی عذر، مانند عروض حیض برای زن. 4
مستحب است حج استحبابی به صورت تمتّع انجام گیرد، هرچند حج گزار غیر آفاقی باشد. 5
با حلق یا تقصیر، محرّمات احرام، جز زن و بوی خوش بنابر مشهور بر حاجی حلال میشود6 و پس از طواف زیارت و نماز آن و سعی، بنابر مشهور بوی خوش نیز حلال میشود7 و پس از طواف نساء و نماز آن، زن نیز حلال میگردد8) ر تحلّل (.
شرایط: نیّت حج تمتّع هنگام احرام بستن برای عمره تمتّع؛ وقوع عمل در ماههای حج، یعنی شوّال، ذیقعده و ذیحجّه ) البته در اینکه تمامی ذیحجه ماه حج است یا تنها ده، یا نه روز اوّل آن، یا تا
طلوع فجر روز دهم، اختلاف است (؛ به جا آوردن عمره تمتّع و حج در یک سال و احرام بستن برای حج تمتّع از مکّه، که افضل اماکن آن، مسجد الحرام و افضل مواضع مسجد الحرام، مقام ابراهیم یا حجر اسماعیل علیهما السّلام است. 9
ویژگیها: حج تمتّع در مقایسه با حج قران و افراد دارای ویژگیهای زیر است:
1. در تمتّع، عمره و حج به یکدیگر وابسته و از هم انفکاک ناپذیرند؛ بر خلاف قران و افراد که عمره در آن دو واجب نیست، مگر با نذر و مانند آن.
2. در تمتّع، عمره پیش از حج گزارده میشود؛ امّا در دو قسم دیگر بعد از حج انجام میگیرد.
3. در تمتّع، عمره همچون حج باید در ماههای حج گزارده شود؛ بر خلاف عمره دو قسم دیگر در صورت وجوب آن؛ هرچند به جا آوردن آن پس از اتمام مناسک حج، واجب است.
4. در تمتّع، عمره و حج باید در یک سال انجام شوند، برخلاف قران و افراد.
5. بنابر مشهور، در تمتّع، خروج از مکّه بعد از اتمام عمره، تنها با احرام حج، جز در صورت بازگشت به مکّه قبل از سپری شدن یک ماه، جایز است. قول مقابل مشهور کراهت آن است. امّا غیر متمتّع هر زمان بخواهد میتواند بدون احرام از مکّه خارج شود.
6. در تمتّع، میقات حج، خود مکّه است؛ امّا در قران و افراد، یکی از میقاتهای پنج گانه یا منزل حاجی در صورت نزدیکتر بودن آن به مکّه از میقات.
7. در تمتّع، میقات عمره یکی از میقاتهای معروف یا مکانی است که در حکم میقات میباشد؛ برخلاف عمره قران و افراد که میقات آن برای کسی که در حرم است ادنی الحلّ) ر ادنی الحلّ (و برای کسی که بیرون حرم سکونت دارد، یکی از میقاتهای پنج گانه یا منزلش میباشد.
8. محرم به عمره تمتّع با مشاهده خانههای مکّه تلبیه را قطع میکند، امّا محرم به عمره مفرده اگر برای احرام از مکّه بیرون رفته باشد، هنگام مشاهده کعبه؛ در غیر این صورت هنگام دخول حرم، تلبیه را قطع مینماید. نسبت به قطع تلبیه در عمره مفرده اقوال دیگری نیز در مسئله وجود دارد) ر تلبیه (.
9. عمره تمتّع طواف نساء ندارد؛ امّا عمره قران و افراد بنابر مشهور طواف نساء دارد.
10. در تمتّع، تقدیم طواف زیارت و سعی بر وقوف به عرفات و مشعر در حال اختیار جایز نیست؛ برخلاف قران و افراد که بنابر مشهور جایز است.
11. برای مفرِد و قارن تأخیر طواف زیارت، سعی و طواف نساء از ایّام تشریق و انجام دادن آنها در طول ذیحجّه جایز است؛ برخلاف متمتّع که تأخیر، حرام یا مکروه - بنابر اختلاف اقوال در مسئله - است.
12. بنابر قولی در تمتّع پس از احرام به حج، به جا آوردن طواف مستحب حرام است؛ لیکن در دو قسم دیگر به اتفاق فقها جایز است.
13. در تمتّع، بستن احرام تنها با تلبیه و در حج قران، بنابر قول مشهور، علاوه بر تلبیه با اشعار و تقلید نیز صحیح است.
14. در تمتّع، قربانی واجب است و در دو قسم دیگر مستحب.
15. برای مُفْرِد عدول به حج تمتّع در فرض جواز آن بر وی، جایز است؛ لیکن بر متمتّع عدول از حج تمتّع به افراد درحال اختیار جایز نیست. در حج قران، نه عدول از آن جایز است و نه عدول به آن. 10
1. مستند الشیعة 207 - 206 /11؛ جواهر الکلام 2 2 /18. جواهر الکلام 4 - 3. 3 10 - 5 /18؛ العروة الوثقی 4 610 - 609 /4. جواهر الکلام 18 - 11 /18. 9 259 - 258. 8 258 - 257. 7 251 /19. 6 11 - 10. 5 10 /18؛ مهذّبالاحکام 10 360 - 347 /12. جواهرالکلام 79 - 74 /18؛ مهذّب الاحکام 347 - 346 /12.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 225
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
وابسته
- آیه تمتع ( فقه )، آیه حج ( فقه )، تحلل از حج تمتع، تقصیر در حج تمتع، حصر در حج تمتع، عدول از حج، نماز قبل از حج
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه حج تمتع ( عام ) به زیرصفحه حج تمتع ( عام )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.