جمله شرطیه اخباری
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
جمله شرطیه اخباری : قضیه شرطیه دارای جمله اخباری در بخش دوم ـ تالی ـ
جمله شرطیه اخباری، مقابل جمله شرطیه انشایی بوده و به جمله‌ای گفته می‌شود که تالی آن متضمن حکایت از واقعیتی و خبر دادن از امری می‌باشد، مانند: ' ان کانت الشمس طالعة فالنهار موجود '.
از جملههای شرطی خبری در دو مقام بحث می‌شود: الف ـ مقام ثبوت و واقع؛ ب ـ مقام اثبات و اخبار.
به حسب مقام حکایت و اخبار، همیشه حکایت تالی، بر مقدم معلق و مترتب است، ولی به حسب واقع و خارج، چهار صورت دارد:
1. در خارج و واقع نیز ـ مانند اخبار ـ تالی بر مقدم مترتب است، مانند: ' ان کانت الشمس طالعة فالنهار موجود '؛
2. در خارج، مقدم بر تالی مترتب است، مثل این که تالی، علت وجود مقدم باشد؛ ' ان کان النهار موجوداً فالشمس طالعة '؛
3. در عالم واقع، مقدم و تالی متلازم هستند؛ یعنی هر دو معلول علت سومی بوده و بر یک دیگر ترتب ندارند، مانند: ' ان کان النهار موجودا کان العالم مضیئا ' که وجود نهار و روشنی عالم معلول طلوع شمس می‌باشد؛
4. در خارج و واقع، مقدم و تالی متضایفان هستند، مانند: ابوت و بنوت در جمله ' ان کان زید اباً لعمرو فعمرو ابن له '.
منابع
- اصول الفقه جلد 1 : صفحه 117
- شرح اصول فقه جلد 1 : صفحه (237-238)
- فرهنگ نامه اصول فقه