جد
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
جدّ
جَدّ: پدربزرگ پدری و مادری و پدران ایشان.
از آن در بابهای زکات، حج، تجارت، وکالت، هبه، وصیت، نکاح، طلاق، ارث، حدود و قصاص سخن رفته و احکامی مشترک بین جدّ پدری و مادری و خصوص جدّ پدری بر آن مترتب گشته است که به آنها اشاره میشود.
1. احکام مشترک: نفقه جدّ فقیر در فرض نداشتن فرزند یا فقر وی، بر نوه، اعم از پسری و دختری واجب است1) ر نفقه (؛ از این رو، نوه نمیتواند زکات خود را به جدّ فقیرش بدهد. 2 جدّ هرچه هم بالا رود قابل تملّک نیست3 و از نظر طبقات ارث در طبقه دوم قرار دارد و تا زمانی که جدّ پایینتر و نزدیکتر زنده باشد نوبت به جدّ بالاتر نمیرسد. 4
با وجود پدر و مادر، جدّ ارث نمیبرد؛ لیکن مستحب است در فرضی که سهم والدین افزون بر یک ششم باشد، یک ششم
از اصل مال را به عنوان طعمه) ر طعمه (بین پدر و مادر خود به طور مساوی قسمت کنند. بنابر این، اگر وارث میّت فقط پدر و مادر او باشند یک سوم مال به مادر و دو سوم دیگر به پدر میرسد. در این فرض سهم هریک از یک ششم اصل مال بیشتر است. در این صورت اگر میّت جدّ و جدّه پدری و مادری داشته باشد، عمل به استحباب اقتضا میکند مادر میّت نصف سهم خود را که یک ششم اصل ترکه است و پدر میّت یک چهارم سهم خود را - که آن نیز یک ششم اصل ترکه است - به پدر و مادر خویش بدهند. 5
اگر وارث میّت تنها جدّ پدری یا مادری او باشد، همه ارث به او میرسد6 و چنانچه جدّ پدری با برادر یا خواهر پدری و مادری و یا پدری میّت باشد، همچون برادر میّت منظور میشود و بر اساس حکم دو برابر بودن سهم مرد نسبت به زن، مال را میان خود قسمت میکنند. به عنوان مثال اگر وارث میّت جدّ پدری با یک برادر باشد، به هریک نصف میرسد و اگر جدّ پدری با یک برادر و یک خواهر باشد به هریک از جدّ و برادر میّت دو پنجم و به خواهر او یک پنجم داده میشود. 7
اگر وارث، جدّ مادری و برادر و خواهر مادری میّت باشند، جدّ همچون برادر مادری منظور و مال به طور مساوی بین ایشان تقسیم میشود8 و اگر وارث، جدّ و جدّه پدری و جدّ و جدّه مادری میّت باشند، یک سوم مال به جدّ و جدّه مادری میرسد که به طور مساوی بین آن دو تقسیم میشود و دو سوم دیگر به جدّ و جدّه پدری داده میشود که سهم جدّ دو برابر سهم جدّه خواهد بود. 9
همچنین است فرضی که همراه جدّ و جدّه پدری و جدّ و جدّه مادری، خواهر و برادر میّت نیز وجود داشته باشند. در این فرض یک سوم مال بین جدّ و جدّه مادری و خواهر و برادر مادری میّت به طور مساوی تقسیم میشود و دو سوم دیگر، به جدّ و جدّه پدری و خواهر و برادر پدری میّت داده میشود؛ سهم مرد دو برابر سهم زن. 10
اگر با اجداد، زوجه یا زوج میّت باشد، پس از پرداخت سهم همسر، یک سوم به
جدّ و جدّه مادری میّت و باقی مانده به جدّ و جدّه پدری پرداخت میشود. 11
اگر وارثان میّت اجداد هشتگانه باشند یعنی جد و جدّه پدری پدر میّت و جدّ و جدّه مادری پدر میّت به همراه جدّ و جدّه پدری مادر میّت و جّد و جدّه مادری مادر میّت، بنابر قول مشهور یک سوّم به اجداد مادر داده میشود که به طوری مساوی میانشان تقسیم میگردد و دو سوّم به اجداد پدری که دو سوّم از آن به جدّ و جدّه پدری پدر میّت و یک سوّم به جدّ و جدّه مادری پدر میّت داده میشود. 12
جدّ از اهل بیت به شمار میرود؛ از این رو، اگر کسی مالی برای اهل بیت خویش وصیّت کند، جدّش را نیز دربر میگیرد. 13 ازدواج جدّ با نوه) دختران دختر و دختران پسر و هرچه پایینتر (حرام و باطل است. 14
2. احکام اختصاصی جدّ پدری: جدّ پدری همچون پدر بر نوه نابالغ، بالغ غیر رشید) ر رشد (و دیوانه ولایت دارد و آنچه از تصرفات برای پدر به جهت ولایت او ثابت است برای جدّ پدری نیز ثابت خواهد بود) ر پدر (.
جدّ پدری - علاوه بر موضوع ولایت - در موارد زیر با پدر مشترک است: استحباب مُحرِم کردن) ر احرام (نوه غیر ممیّز و یا مجنون خود؛ 15 عدم جریان حدّ سرقت) ر سرقت (بر جدّ در جایی که از مال نوه خود دزدی کرده باشد؛ 16 عدم جواز قصاص در مقابل قتل نوه و لزوم عقد هبه) ر هبه (به محض بخشیدن چیزی به نوه خود. 17
بین پدر و فرزند ربا) ر ربا (نیست. در اینکه بین جدّ و نوه خود ربا هست یا نه، اختلاف است. 18 نفقه نوه فقیر در صورت فقر فرزند و پدر یا نبودن آن دو بر عهده جدّ پدری - و هرچه بالاتر - است و بنابر مشهور در نبود یا فقر جدّ بر عهده مادر و با نبود یا فقر مادر بر عهده جدّ و جدّه مادری و هرچه بالاتر است. 19
با نبودن پدر و مادر، جدّ پدری برای حضانت) ر حضانت (نسبت به دیگران اولویّت دارد. 20
1. جواهرالکلام 367 /31؛ تحریرالوسیلة 2 322 /2. النهایة/ 186؛ جواهر الکلام 3 367 /31. جواهر الکلام 157. 7 152. 6 143 - 139. 5 9 - 8 / 39. 4 141 /24؛ منهاج الصالحین) خویی (364 /2؛ تحریرالوسیلة 8 385 /2.
جواهر الکلام 152. 9 155 /39 و 157 - 155؛ مسالک الأفهام 10 144 /13. تحریر الوسیلة 11 385 - 384 /2. منهاج الصالحین) خوئی (365 - 364 /2؛ منهاج الصالحین) سید محسن حکیم (397 / 2؛ کلمة التوی 12 298 / 7. کشف اللثام 13 431 /9. جواهر الکلام 386 /28؛ الحدائق الناضرة 14 550 / 22. جواهر الکلام 488 - 487 /41. 16 238 - 235 / 17. 15 238 / 29؛ مسالک الافهام 17 487 /14. جواهر الکلام 381 /31. 19 380 /23. 18 173 / 28؛ تحریرالوسیلة 20 322 /2. جواهر الکلام 295 /3.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 51
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «جد» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- به لحاظ ابوین:
- جد پدری ( فقه )، جد مادری
- به لحاظ قرب و بعد:
- جد بعید، جد قریب
وابسته
- ارث اجداد، ارث جد، اعفاف جد، تصرف جد، جده ( مادر بزرگ )، حجب اجداد، حضانت جد، زکات به جد، سرقت جد، شفعه جد، شهادت جد، طلاق جد، عدالت جد، فسق جد، قذف جد، قصاص جد، وکالت جد، ولایت جد
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه جد به زیرصفحه جد/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.