تهذیب
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تهذیب : اتصاف مفردات کلام به صفات حَسَن
«تهذیب» یکی از اسلوب‌های بدیعی قرآن است؛ یعنی هریک از کلمات آیه، مناسب طبع و هر لفظی سهل‌المخرج و فصیح و شنیدن آن خوشایند و میان حروف آن تناسب و سازگاری و هماهنگی وجود داشته و به اصطلاح گوش‌نواز و سازگار است؛ مانند:
«وَقِیلَ یَا أَرْضُ ابْلَعِی مَاءکِ وَیَا سَمَاء أَقْلِعِی وَغِیضَ الْمَاء وَقُضِیَ الأَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَی الْجُودِیِّ وَقِیلَ بُعْداً لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ»؛ «و گفته شد‌ای زمین آب خود را فرو بر و‌ای آسمان (از باران) خودداری کن و آب فرو کاست و فرمان گزارده شده و (کشتی) بر جودی قرار گرفت و گفته شد مرگ بر قوم ستمکار» (هود// 44) .
ابن‌ابی‌الاصبع (م 654 ق) سه قسم تهذیب برشمرده است:
1. نویسنده پس از فراغ، دوباره به نوشته خود می‌نگرد تا آن را منقح و عیوب آن را برطرف‌سازد. این نوع تهذیب در قرآن مصداق ندارد.
2. قسم دوم که به آن «حسن ترتیب» و روش‌نیک نیز می‌گویند، آن است که نویسنده سازگاری کلمات را در نظر بگیرد و کلمات متناسب با هم بیاورد. این قسم نیز همانند قسم اول در باره سخن انسان‌ها- چون عیب و نقص در نهاد آنان وجود دارد که به این‌گونه تهذیب نیازمندند- مصداق می‌یابد، نه قرآن کریم.
3. نویسنده از مرتبه نازل به مرتبه بالا عروج کرده، در نوشته‌اش سلسله مراتب را رعایت کند؛ به‌گونه‌ای که از مرتبه دانی به مرتبه عالی برسد؛ مانند: «فَکَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاکِینَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِیکُمْ أَوْ کِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِیرُ رَقَبَةٍ»؛ «و کفارهاش خوراک دادن به ده بینواست از غذاهای متوسطی که به کسان خود میخورانید یا پوشانیدن آنان یا آزاد کردن بندهای» (مائده// 89) . این نوع تهذیب در قرآن آمده است.
منابع
اصطلاح‌نامه
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تهذیب به زیرصفحه تهذیب/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.