تنقیح مناط ظنی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تنقیح مناط ظنی : کشف ظنی ملاک حکم شرعی برای تعمیم دادن آن به موارد مشابه
تنقیح مناط ظنی، نوعی تنقیح مناط بوده که در آن، مجتهد از راه الغای بعضی از خصوصیات و اوصاف موجود در مناط حکم شارع که او نسبت به عدم تأثیر آنها در حکم شارع ظن دارد، حکم وی را منقّح و از اوصاف زاید تهذیب می‌نماید و به این وسیله، مناط حکم وی را به طور ظنی به دست می‌آورد؛ به بیان دیگر، در مواردی که شارع حکم یک موضوع و مناط آن حکم را در نص خود آورده، مجتهد با دقت در اوصاف و خصوصیاتی که در مناط حکم آمده است، مواردی را که نسبت به عدم تأثیر آنها در حکم ظن دارد، کشف و الغا می‌نماید و از طریق تنقیح و تهذیب مناط حکم از آنها، مناط حقیقی را به طور ظنی به دست می‌آورد.
برای مثال، در ماجرای اعرابی ـ که خدمت رسول خدا (ص) رسید و گفت: هلاک شدم! حضرت فرمود: مگر چه کرده‌ای؟ گفت: در روز ماه رمضان با همسر خود نزدیکی نموده ام! حضرت فرمود: بنده‌ای آزاد کن ـ اگر مجتهدی ظن پیدا کند که جماع خصوصیت ندارد، و در مورد هر مفطری که روزه را باطل می‌کند، چه عمدی و چه غیر عمدی، کفاره لازم است، این تنقیح مناط ظنی است، زیرا وی نسبت به عدم اعتبار آن یقین ندارد. طبق آیه « ان الظن لا یغنی من الحق شیئا » تنقیح مناط ظنی نزد علمای امامیه حجت نیست.
منابع
- منابع اجتهاد (ازدیدگاه مذاهب اسلامی) : صفحه 300
- فرهنگ نامه اصول فقه