تقلید اعلم

توضیح مفهومی

تقلید اعلم : تقلید از تواناترین مجتهد در استنباط احکام شرعی

تقلید اعلم که، مقابل تقلید غیر اعلم و به معنای تقلید از مجتهدی است که توانایی و قدرت وی در استنباط احکام شرعی، از مجتهدان دیگر بیشتر است.

مجتهد اعلم کسی است که به قواعد و مدارک مسائل آشناتر و آگاهی او به احادیث و علوم مربوط به استنباط بیشتر بوده و یا فهم و برداشت او از روایات بهتر و دقیق تر است؛ به بیان دیگر، مجتهد اعلم به معنای ماهرترین مجتهد در استنباط احکام شرعی از مصادر آنها است.

علمای اصول برای اثبات وجوب تقلید از اعلم، به اجماع و روایات تمسک کرده‌اند.

درباره وجوب و یا عدم وجوب تقلید از اعلم، اختلاف است:

1. مشهور اصولیون به وجوب تقلید از اعلم معتقد شده‌اند؛

2. جمعی از اصولی‌ها به عدم وجوب تقلید از اعلم اعتقاد دارند؛

3. برخی، بین جایی که نظر غیر اعلم، با قول اعلم از اموات مطابق نباشد و جایی که قول غیر اعلم، با قول اعلم از اموات مطابق باشد تفصیل داده و در مورد اول؛ تقلید از اعلم را واجب دانسته و در مورد دوم، واجب ندانسته‌اند؛

4. برخی نیز به گونه‌ای دیگر تفصیل داده و گفته‌اند: اگر تقلید غیر اعلم، با احتیاط سازگار نباشد تقلید از اعلم واجب است، و اگر تقلید غیر اعلم، موافق با احتیاط باشد، در این صورت، تقلید از اعلم واجب نیست.

نکته اول:

دانشمندان اهل سنت درباره وجوب و عدم وجوب تقلید اعلم دو دیدگاه دارند:

1. عده‌ای همانند ' احمد بن حنبل '، اصحاب ' شافعی ' و ' غزالی ' به وجوب تقلید اعلم معتتقد شده‌اند؛

2. برخی دیگر هم چون ' قاضی ابوبکر ' و جماعتی از اصولیون و فقها، به عدم وجوب تقلید اعلم اعتقاد پیدا کرده‌اند؛ به این بیان که تقلید اعلم و غیر اعلم در نظر آنها مساوی است .

نکته دوم:

بحث اعلمیت در جایی مطرح می‌شود که بین فتوای اعلم و غیر اعلم اختلاف باشد.، زیرا مسئله مورد ابتلای مقلد از سه حال خارج نیست:

1. فتوای اعلم، در آن مسئله مخالف فتوای غیر اعلم است؛

2. فتوای هر دو در آن مسئله یکی است؛

3. در اختلاف یا تساوی فتوای اعلم و غیر اعلم، در آن مسئله تردید وجود دارد.

اقوال ذکر شده، مربوط به فرض اول است. اما در فرض دوم، بیشتر قریب به اتفاق علما، به جواز تقلید از غیر اعلم معتقدند. در فرض سوم، مرحوم ' شیخ انصاری ' و ' شیخ محمد حسین اصفهانی ' می‌گویند: تقلید از غیر اعلم جایز نیست، مگر این که مقلد پس از جست‌و‌جو به یکسانی فتوای هر دو دست یافته باشد. بر خلاف این دو، مرحوم ' میرزای قمی ' و ' امام خمینی ' می‌گویند: به هنگام تردید، تقلید از غیر اعلم نیز جایز است.

نکته سوم:

آیا مبحث تقلید از اعلم، خود نیز تقلید بردار است یا خیر؟

جواب منفی است، زیرا این، یک مسئله عقلی است.

مرحوم ' شیخ انصاری ' معتقد است اگر مقلد، قطع پیدا کند که تقلید از غیر اعلم نیز موجب بریءالذمه شدن انسان می‌شود، این قطع، برای وی حجت است و نمی‌توان او را به چیزی بر خلاف قطعش تکلیف کرد.

نکته چهارم:

اصولیون و فقها گاهی به جای اصطلاح « تقلید اعلم »، از اصطلاح « تقلید افضل » یا « تقلید فاضل »، مقابل « تقلید مفضول »، استفاده کرده‌اند.

منابع

1. الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة : صفحه 476
2. الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة : صفحه 423
3. مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 451
4. التنقیح فی شرح العروة الوثقی : صفحه 134
5. کفایة الاصول : صفحه 542
6. قوانین الاصول جلد 2 : صفحه 163
7. البحث فی رسالات عشر : صفحه 415
8. اصول الاستنباط : صفحه 318
9. المحکم فی اصول الفقه جلد 6 : صفحه 316
10. ایضاح الکفایة جلد 6 : صفحه 417
11. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

اعم

تقلید ( اصول فقه )

وابسته

تقدم اعلم بر عالم اعدل، تقلید افضل ( اصول فقه )، تقلید غیر اعلم ( اصول فقه )، فحص از اعلم، معیار اعلمیت

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تقلید اعلم به زیرصفحه تقلید اعلم/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اصول الاستنباط : صفحه 318، 319، 322
• الاحکام فی اصول الأحکام جلد 2 : صفحه 457
• الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 657، 659، 660، 661، 663، 664، 665
• البحث فی رسالات عشر : صفحه 415
• التنقیح فی شرح العروة الوثقی : صفحه 134
• الذریعة الی اصول الشریعة جلد 2 : صفحه 325
• الرسائل الاربع قواعد اصولیة و فقهیة جلد 3 : صفحه 147
• الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة : صفحه 423، 476
• المحصول فی علم اصول الفقه جلد 6 : صفحه 81
• المحکم فی اصول الفقه جلد 6 : صفحه 316، 331، 359، 364، 366، 368، 370، 373، 374، 376
• الوصول الی کفایة الاصول جلد 5 : صفحه 434
• انوار الاصول جلد 3 : صفحه 674، 676، 677، 679
• ایضاح الکفایة جلد 6 : صفحه 417
• بحوث فی الاصول جلد -3 : صفحه 38، 45، 46، 50، 57، 58، 59، 60، 61، 177
• تسدید الاصول جلد 2 : صفحه 551، 552
• تهذیب الاصول جلد 2 : صفحه 549، 550، 560
• حقایق الاصول جلد 2 : صفحه 611
• قوانین الاصول جلد 2 : صفحه 163
• کفایة الاصول : صفحه 541، 542
• مجله پژوهشهای قرآنی جلد 4 : صفحه 92، 93، 94
• مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 451
• نهایة الافکار جلد 4 جزء -2 : صفحه 247، 248، 251، 255
• نهایة الافکار جلد 4-2 : صفحه 247، 248، 251، 255