تفاسیر به رأی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تفاسیر به رأی : کتاب‌های تفسیر مبتنی بر اجتهاد و اعتقاد مفسّر
به تفاسیری که بر اساس اجتهاد و اعتقاد مفسّر نوشته شده‌اند، تفاسیر مبتنی بر رأی می‌گویند، که دو قسم است: 1. جایز یا ممدوح؛ 2. ممنوع یا مذموم.
در تفسیر به رأی ممدوح، مفسّر با شناخت کلام عرب و اسباب نزول و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه و… با نیتی خالص در صدد شناخت مراد کلام پروردگار است.
به آن دسته تفسیرهایی که بدون توجه به شرایط لازم تفسیری و از روی قیاس و استحسان یا با پیش‌فرض‌های ثابت نشده علمی و… نوشته شده‌اند، تفسیرهای مبتنی به رأی مذموم می‌گویند.
از نمونه‌های تفاسیر به رأی مذموم می‌توان به تفسیر برخی از متکلمان و فلاسفه و عرفا و بسیاری از تفاسیر فرقه‌های باطل همچون خوارج (اباضیه) اشاره کرد.
این نوع تفسیر به رأی، نزد دانشمندان شیعه مردود است؛ هرچند شاید گاهی مفسر به طور ناخواسته در این ورطه فرورفته باشد.
اهل‌سنت در معنا و حکم تفسیر به رأی، اختلاف دارند و عده‌ای از آنان با دلایلی آن را تجویز کرده‌اند.
محمد عبدالعظیم زرقانی و دکتر غازی عنایه پس از تقسیم این نوع تفسیر به ممدوح و مذموم، تعدادی از کتب تفسیر را مصداق تفسیر به رأی ممدوح دانسته‌اند؛ مانند:
1. ~الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل~، تألیف جارالله محمود بن عمر زمخشری (م 238ق) .
2. ~مفاتیح الغیب~ (التفسیر الکبیر، تفسیر فخر رازی) ، تألیف محمد بن عمربن حسین رازی (م 603ق) .
3. ~الجامع لاحکام القرآن~ (تفسیر قرطبی) ، تألیف ابوعبدالله محمدبن احمد انصاری قرطبی (م 671 ق) .
4. ~أنوار التنزیل و أسرار التأویل~ (تفسیر بیضاوی) ، تألیف عبدالله بن عمر بن احمد (یا: محمد) بن علی فارسی شیرازی بیضاوی (م حدود 683 تا 696 ق) .
5. ~مدارک التنزیل فی معانی التنزیل~ (تفسیر نسفی) ، تألیف عبدالله بن احمد بن محمود نسفی (م 701 ق) .
6. ~تفسیر الجلالین~ (جلال‌الدین محلی (م 864 ق) و جلال‌الدین سیوطی (م 911 ق) ).
7. ~ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی~ (تفسیر آلوسی) ، تألیف سید محمودبن عبدالله بغدادی حسنی حسینی (م 1270 ق) .
نیز ر.ک:تفسیر به رأی.
منابع
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 73
- هدی الفرقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 83
- التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب جلد 1 : صفحه 60
- اصول التفسیر و مناهجه : صفحه (78-92)
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «تفاسیر به رأی» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تفاسیر به رأی به زیرصفحه تفاسیر به رأی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.