تعقیب ( دنبال کردن فراری )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
تعقیب
تعقیب: اشتغال به ذکر، دعا و قرآن پس از نماز/ دنبال کردن فراری) ر فرار (.
تعقیب به معنای نخست در باب صلات مورد بحث قرار گرفته و از آن به مناسبت در باب تجارت نیز سخن رفته است.
حکم: تعقیب بویژه پس از نماز صبح تا طلوع خورشید و پس از نماز عصر و مغرب مستحب است. 1 در روایتی آمده است: در به دست آوردن روزی، تعقیب از مسافرت برای تجارت مؤثّرتر است. 2
آیا در تحقّق تعقیب، نشستن شرط است یا نه؟ از ظاهر سخنان برخی که تعقیب را به نشستن پس از نماز تفسیر کردهاند، شرط بودن آن استفاده میشود؛ امّا برخی به صراحت گفتهاند: تعقیب در هر حالتی، نشسته یا ایستاده، سواره یا پیاده، تحقّق مییابد و نشستن، طهارت، و مانند آن موجب کمال تعقیب است نه شرط آن. برخی نیز گفتهاند: ملاک در تحقّق تعقیب، هیئت عرفی آن است که بر حسب حالتهای مختلف نمازگزاران مانند اختیار و اضطرار، سفر و حضر متفاوت است.
برخی با توجّه به روایات معتقدند آنچه به ذهن متبادر میشود این است که مراد از تعقیب، مشغول شدن به دعا و ذکر بلافاصله پس از نماز است. از اینرو، فاصله انداختن بین نماز و تعقیب به اندازهای که نزد عرف متشرعین قابل توجّه باشد - حتّی با خواندن نماز مستحب - هیئت تعقیب را از بین میبرد. 4
مشروعیت تعقیب - به تصریح بعضی - به نمازهای واجب روزانه اختصاص ندارد؛ بلکه تعقیب پس از نمازهای مستحب نیز مشروع و مستحب است؛ هرچند برخی در آن تأمّل کردهاند. 5
کیفیّت: برای تعقیب کیفیّت خاصّی تشریع نشده است. آنچه از ذکر، دعا و درخواست از خداوند و راز و نیاز به درگاه او بر زبان جاری شود در دستیابی به فضیلت تعقیب کفایت میکند؛ گرچه افضل آن است که به اذکار و دعاهایی پرداخته شود که به عنوان تعقیب از معصومان علیهم السّلام وارد شده است، از جمله: گفتن سه بار »اللَّهُ أَکْبَر« بعد از سلام نماز؛ خواندن »لا إلهَ إلاّ اللَّهُ وَحْدَهُ وَحْدَه، أَنْجَزَ وَعْدَه وَ نَصَرَ عَبْدَه... «؛ دوازده مرتبه قرائت سوره توحید، سپس دعای مکنون) اَللَّهُمَّ إِنّی أَسْئَلُکَ بِاسْمِکَ المَکْنُونِ الَمخْزُون... (؛ سی یا چهل و یا صد مرتبه تسبیحات اربع6) سُبْحانَ اللَّهِ و الحَمْدُ لِلَّهِ وَ لا إلهَ إلاّ اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَر (و افضل از همه تسبیح حضرت فاطمه سلام اللَّه علیها است7) ر تسبیح حضرت فاطمه (.
1. الألفیة و النفلیة/ 129؛ جواهر الکلام 465 /22؛ العروة الوثقی 2 705 /1. وسائل الشیعة 3 429 /6. جواهر الکلام 396. 7 412 - 408. 6 395 - 394. 5 393 - 392. 4 391 - 390 /10؛ وسائل الشیعة 441 - 439 /6.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 538