تعبد به ظن
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تعبد به ظن : عمل به دلیل ظنّی در استنباط احکام شرع
تعبد به ظن، به معنای صحت عمل طبق ظن (حجت بودن آن) و استناد به آن در استنباط احکام شرع است.
توضیح:
اصولی‌ها معتقدند حجیت ظن (برخلاف قطع) ذاتی نیست و به اذن و جعل حجیت برای آن از سوی شارع نیاز دارد تا در حق مکلفان حجت گردد.
درباره تعبد به ظن، در دو مقام بحث می‌شود:
1. امکان تعبد به ظن؛ 2. وقوع تعبد به ظن.
أ. مراد از امکان در این بحث، امکان وقوعی تشریعی است؛ یعنی آیا بر وقوع آن، در عالم تشریع، مفسده‌ای مترتب می‌شود یا نه. درباره امکان تعبد به ظن، این بحث مطرح است که آیا امکان دارد شارع مقدس ظن را بر بندگان حجت قرار دهد و آنها را به آن متعبد سازد یا خیر؛ به بیان دیگر، آیا شارع می‌تواند از راه جعل حجیت برای ظن، کشف ناقص آن را از واقع، تعبداً کامل نماید (تتمیم کشف) و به مکلف بگوید با ظن، معامله قطع بنما و مؤدای آن را از روی تعبد، حکم واقعی محسوب نما یا خیر.
' ابن قبة '، به خلاف مشهور، معتقد است عقل ـ صرف نظر از هر گونه دلیل و با فرض این که هیچ دلیلی بر تعبد به ظن وجود نداشته باشد ـ تعبد به ظن را از نظر ثبوتی محال و ممتنع می‌داند؛ به این معنا که اگر شارع چنین کاری را انجام دهد، مفسده و محالی بر آن مترتب می‌شود.
ب. بحث در مقام وقوع تعبد به ظن، این گونه است که آیا در خارج (عالم اثبات) از دیدگاه عقل و یا شرع، ظنونی حجت شده است یا خیر؛ به بیان دیگر، آیا در خارج می‌توان بر روی اماره‌ای خاص انگشت گذاشت و ادعا نمود که از نظر شرع یا عقل حجت است، یا خیر. این قسمت از بحث، از مباحث اصولی است و بحث از حجیت خبر واحد، اجماع منقول، شهرت و غیر آنها در اصول، مربوط به این مقام است.
منابع
- المحصول فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 107
- فرائد الاصول جلد 1 : صفحه 40
- فوائد الاصول جلد 3 : صفحه 89
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تعبد به ظن به زیرصفحه تعبد به ظن/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- القواعد و الفوائد جلد 1 : صفحه 316
- المحصول فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 107، 108، 109، 110، 111، 115، 117، 118، 124، 127، 131، 132، 133، 134
- المحکم فی اصول الفقه جلد 3 : صفحه 121، 122، 125، 127، 128، 130، 132، 138، 139، 143، 150، 152، 153، 156
- انوار الاصول جلد 2 : صفحه 296، 297، 298، 299، 302، 304، 305، 306، 307، 308، 310، 316
- بحوث فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 185، 198
- تسدید الاصول جلد 2 : صفحه 34، 40، 41، 43
- تهذیب الاصول جلد 2 : صفحه 59، 60، 61، 65، 67، 70، 84، 86، 87، 89
- حقایق الاصول جلد 2 : صفحه 60، 62، 64، 65، 66، 71، 79
- دروس فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 49
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 217، 219، 220، 221، 242
- فرائد الاصول جلد 1 : صفحه 40، 46، 48، 49، 52، 257
- فوائد الاصول جلد 3 : صفحه 88، 89، 99، 119، 120، 122
- کفایة الاصول : صفحه 317، 318، 322
- مصباح الاصول جلد 2 : صفحه 89، 111
- منتقی الاصول جلد 4 : صفحه 140، 142، 143، 147، 167، 168، 196، 204
- نهایة الاصول : صفحه 436، 437، 438، 463، 464
- نهایة الافکار جلد 3 : صفحه 55، 57، 60، 80