تعارض عرف و شرع
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تعارض عرف و شرع : تنافی معنای عرفی با معنای شرعی
تعارض عرف و شرع، به معنای تنافی میان معنای عرفی و معنای شرعی است.
تعارض عرف و شرع به دو صورت است:
1. گاهی موضوع از عرف گرفته می‌شود؛ در این صورت، عرف بر شرع مقدم است؛ برای مثال، کسی سوگند یاد کرده که گوشت نخورد، سپس گوشت ماهی می‌خورد؛ در این جا چون گوشت در عرف از گوشت ماهی انصراف دارد، این شخص در نزد عرف خطایی مرتکب نشده است، ولی چون خداوند در قرآن، گوشت ماهی را از مصادیق گوشت برشمرده، در نزد شرع، حنث قسم نموده است. به این ترتیب، تعارض میان عرف و شرع محقق می‌گردد، زیرا عرف به حنث قسم حکم نمی‌کند اما شرع چنین حکمی دارد.
2. گاهی موضوع از شرع گرفته می‌شود؛ در این صورت شرع بر عرف مقدم است؛ برای مثال، کسی سوگند خورده که نماز نخواند، ولی بعد نماز میت می‌خواند؛ در این جا چون نماز موضوع شرعی است و در شرع، کلمه نماز، شامل نماز میت هم می‌گردد، در صورت انعقاد چنین سوگندی، شخص، حنث قسم نموده است، اما در عرف، نماز به فعلی گفته می‌شود که دارای رکوع و سجود باشد، بنا بر این، نماز میت در نزد عرف، نماز شمرده نمی‌شود؛ از این رو، در این مورد، شرع به حنث قسم حکم می‌کند، اما عرف چنین حکمی ندارد.
منابع
- نظریة العرف و دورها فی عملیة الاستنباط : صفحه 205
- نظریة العرف و دورها فی عملیة الاستنباط : صفحه 73
- التعارض و الترجیح بین الادلة الشرعیة جلد 2 : صفحه 83
- فرهنگ نامه اصول فقه