تزاحم امتثالی

توضیح مفهومی

تزاحم امتثالی : تنافی میان دو یا چند حکم فعلی در مقام امتثال

تزاحم امتثالی، مقابل تزاحم ملاکی و تزاحم حفظی، و به معنای تنافی میان دو یا چند حکم فعلی در مقام امتثال است؛ یعنی علت تنافی و تزاحم، عجز و ناتوانی مکلف از انجام متعلق آن احکام در یک زمان است؛ پس تزاحم امتثالی در جایی است که مکلف در یک زمان با دو تکلیف فعلی رو به رو شود و نتواند آن دو را امتثال کند، مثل: وجوب نجات دادن دو نفر که در یک زمان در حال غرق شدن هستند، در حالی که مکلف فقط توانایی نجات یکی از آن دو را دارد.

تزاحم امتثالی همان تزاحم اصطلاحی است که از ابتکارات مرحوم ' میرزای قمی ' می‌باشد.

در کتاب ' بحوث فی علم الاصول ' آمده است:

' التزاحم الامتثالی و هو ما اذا کان الملاکان فی موضوعین و فعلین الا انه للتضاد بینهما لا یمکن الجمع فی مقام الامتثال فهذا التزاحم انما هو فی مرحلة الامتثال الناشی من ضیق القدرة علی الجمع و القدرة تکون دخیلة فی التحریک و الامر '.

نکته:

بین تزاحم ملاکی و تزاحم امتثالی دو فرق وجود دارد:

1. در تزاحم امتثالی، دو حکم متزاحم، در مقام جعل با یک دیگر تنافی و تضاد ندارند و فقط در مقام امتثال با هم تنافی دارند؛ در نتیجه، تعارض و تکاذبی میان آن دو دلیل نیست؛ به خلاف تزاحم ملاکی که تنافی و تضاد بین دو حکم در مقام جعل است، به گونه‌ای که اجتماع آن دو در موضوع واحد محال است؛

2. در تزاحم امتثالی، به عنایت شارع در راهنمایی مکلف نسبت به این که کدام را انجام داده و کدام را ترک کند، نیازی نیست، بلکه خود مکلف آزاد است اهم را بر مهم ترجیح دهد یا در جایی که مساوی هستند یکی را برگزیند؛ اما در تزاحم ملاکی، مکلف اختیاری ندارد و بر مولا است که عنایت خود را شامل حال عبد نماید و حکمی را که ملاک آن قوی تر است، ترجیح دهد، زیرا تشخیص مقتضی و ملاک حکم با مولا است و از قدرت مکلف خارج است.

منابع

1. بحوث فی علم الاصول جلد 7 : صفحه 151
2. بحوث فی علم الاصول جلد 7 : صفحه 142
3. بحوث فی علم الاصول جلد 3 : صفحه (65-66)
4. بحوث فی علم الاصول جلد 6 : صفحه 9
5. مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 354
6. انوار الاصول جلد 3 : صفحه 519
7. اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 182
8. الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 536
9. المحکم فی اصول الفقه جلد 6 : صفحه 27
10. منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 6 : صفحه 455
11. منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 5 : صفحه 596
12. سیری کامل در اصول فقه جلد 6 : صفحه (575-576)
13. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «تزاحم امتثالی» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

تزاحم حقیقی، تزاحم حکمی، تزاحم در مقام امتثال، تزاحم مأموری

اعم

تزاحم ( اصول فقه )

وابسته

تزاحم حفظی، تزاحم ملاکی

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تزاحم امتثالی به زیرصفحه تزاحم امتثالی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 182، 284، 370، 372
• اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 503
• الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 536
• الفوائد الحائریة : صفحه 75
• المحصول فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 408
• المحکم فی اصول الفقه جلد 6 : صفحه 27، 33، 34، 35، 37، 283
• انوار الاصول جلد 3 : صفحه 519
• بحوث فی علم الاصول جلد 3 : صفحه (65-66)
• بحوث فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 203
• بحوث فی علم الاصول جلد 6 : صفحه 9، 362
• بحوث فی علم الاصول جلد 7 : صفحه 142، 151
• دروس فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 219
• سیری کامل در اصول فقه جلد 6 : صفحه (575-576)
• فوائد الاصول جلد 1 : صفحه 333، 334، 335، 392
• فوائد الاصول جلد 4 : صفحه 705، 707
• محاضرات فی اصول الفقه جلد 3 : صفحه 277، 332
• مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 354
• منتقی الاصول جلد 3 : صفحه 31، 38، 40، 41
• منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 5 : صفحه 596
• منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 6 : صفحه 455
• نهایة الاصول : صفحه 263
• نهایة الافکار جلد 1 : صفحه 427