ترتیب ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
ترتیب
ترتیب: قرار دادن هریک از چند چیزی که بین آنها نسبت تقدیم و تأخیر وجود دارد در جای خود.
از آن در بسیاری از بابها نظیر طهارت، صلات، حج، کفّارات، ارث و دیات سخن رفته است.
طهارت: رعایت ترتیب در تیمّم) ر تیمّم (و اعضای وضو) ر وضو (، جز در مسح پای راست و چپ، واجب است. 1 رعایت ترتیب بین آن دو، به تقدیم مسح پای راست بر چپ بنابر مشهور واجب نیست. 2
در غسل ترتیبی رعایت ترتیب به تقدیم سر و گردن بر دیگر اعضای غسل، واجب است. همچنین بنابر قول مشهور، بین سمت راست و چپ بدن3) ر غسل (.
در غسل میّت) ر غسل میّت (رعایت ترتیب به شستن با آب سدر، سپس با آب کافور و پس از آن با آب خالص، واجب است. 4
صلات: از شرایط صحّت اذان و اقامه، رعایت ترتیب بین فصول آن دو است.
در صورت بروز اشتباه در ترتیب، از همان فصلی که اشتباه در آن رخ داده است به صورت صحیح اعاده میشود. 5
رعایت ترتیب در نمازهای یومیّه به خواندن نماز ظهر قبل از نماز عصر و نماز مغرب قبل از نماز عشا واجب است؛ همچنین در افعال نماز مانند تکبیر، قرائت، رکوع و سجود و تشهّد و نیز در آیات حمد و سوره6 و فرازهای تشهّد. 7
در قضای نمازهای فوت شدهای که در ادای آنها ترتیب شرط است - مانند نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا - رعایت ترتیب واجب است؛ لیکن وجوب ترتیب به معنای تقدیم قضای نمازی که اوّل فوت شده، محل اختلاف است8) ر نماز قضا (.
رعایت ترتیب بین اجزای خطبه نماز جمعه) ر نماز جمعه (- به تقدیم حمد الهی، سپس صلوات بر پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله و اهل بیت آن حضرت؛ پس از آن موعظه و در پایان خواندن سورهای از قرآن - بنابر تصریح برخی واجب است، بلکه وجوب آن به مشهور نسبت داده شده است. 9
حج: رعایت ترتیب بین اعمال روز عید قربان - به تقدیم رمی جمره عقبه) ر رمی جمره (، سپس قربانی و پس از آن حلق یا تقصیر - بنابر قول گروهی، واجب است. 10 همچنین بین رمی جمرات سه گانه در روزهای یازدهم و دوازدهم ذیحجّه در منی. 11
کفّارات: از اقسام کفّارات، کفّاره مُرَتّبه است که در آن رعایت ترتیب بین خصال کفّاره واجب است. کفّاره ظهار) ر ظهار (و بنابر قول مشهور کفّاره قتل خطا) ر قتل (و کفّاره افطار روزه قضای ماه رمضان پس از زوال، کفّاره مُرتّبه است12) ر کفّاره (.
ارث: در استحقاق ارث، رعایت ترتیب بین طبقات ارث، لازم است و با وجود طبقه پیشین، طبقه بعدی ارث نمیبرد) ر ارث (.
دیات: بنابر مشهور، دیه در قتل خطا، بر حسب ترتیب طبقات ارث از عاقله) ر عاقله (گرفته میشود و با وجود عَصَبه توانمند در پرداخت دیه) ر تعصیب (در طبقه اوّل، از طبقه دوم گرفته نمیشود. 13
1. جواهرالکلام 125 - 123 /4. 4 93- 85 /3. 3 226 /2. 2 173 /5؛ التنقیح) الطهارة (5 221 /8. جواهرالکلام6 89 /9. العروةالوثقی 8 690. 7 652
/1. جواهر الکلام 19 /13؛ العروة الوثقی 9 736 /1. جواهر الکلام 437 /43. 13 173 - 169 /33. 12 16 /20. 11 248 - 247 /19. 10 217 /11.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 441
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
- به لحاظ طهارت:
- ترتیب تیمم، ترتیب در غسل، ترتیب در وضو
- به لحاظ عبادات:
- ترتیب اذان و اقامه، ترتیب اعمال منا، ترتیب خطبه جمعه، ترتیب در پرداخت زکات، ترتیب رمی جمرات ثلاث، ترتیب سجده بر غیر زمین، ترتیب سجده سهو، ترتیب قضای روزه، ترتیب کفاره روزه، ترتیب نماز
- به لحاظ متعلق:
- ترتیب در نفقه، ترتیب کفن، ترتیب ولایت
- به لحاظ نوع:
- ترتیب حکمی، ترتیب فعلی
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه ترتیب ( فقه ) به زیرصفحه ترتیب ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.