تدریج

توضیح مفهومی

تدریج: انجام دادن کاری مرتبه به مرتبه و درجه به درجه.

از آن به مناسبت در بابهای طهارت، صلات، زکات، جهاد، تجارت، نکاح و حدود سخن رفته است.

طهارت: از راههای تطهیر آب قلیل نجس، استفاده از آب کُر) ر آب کُر (است. در تطهیر با آب کُر، شرایطی ذکر شده، از جمله - بنابر نظر برخی - ریختن آب کُر بر آب قلیل به صورت دفعی نه تدریجی. در مقابل، برخی ریختن تدریجی) با آهستگی و نه القای دفعی (را نیز کافی دانسته‏اند. 1

صلات: بنابر قول مشهور در نماز جماعت نباید جایگاه امام بلندتر از مکان مأموم باشد؛ لیکن در زمین هموار دارای شیب که بلندی در آن، حالت تدریجی دارد نه دفعی، مانعی نیست. البتّه شیب باید در حدّی باشد که با همواری زمین منافات نداشته باشد. 2

زکات: از مصارف زکات، ادای دین مدیون است؛ لیکن نسبت به بدهکاری که شغلی دارد و می‏تواند به تدریج بدهی خود را بپردازد، اختلاف شده که آیا پرداخت زکات به چنین فردی جایز است و یا - در صورت امکانِ مهلت گرفتن از طلبکاران یا قرض کردن از دیگران برای ادای دین - جایز نیست؟ 3

جهاد: در هریک از مراتب امر به معروف و نهی از منکر) انکار قلبی به اظهار کراهت از عمل، انکار زبانی و انکار با ایراد ضرب و جرح (باید به ترتیب و تدریج از مرتبه ساده و ملایم‏تر به مرتبه شدیدتر پیش رفت. از این‏رو، اگر کسی می‏تواند با زبان از منکر جلوگیری کند، جلوگیری از آن با دست و اقدام فیزیکی جایز نیست4) ر امر به معروف و نهی از منکر (.

تجارت: اگر شخص ناگزیر از فرمانبری حاکم جائر باشد، در تنفیذ و اجرای دستورهای او، رعایت تدریج - از ساده به شدید و از پایین به بالا - واجب است. 5

نکاح: آیا مراتب تأدیب همسر ناشزه) ر نشوز () نصیحت کردن، پشت کردن در رختخواب یا جدا کردن رختخواب و

________________________________________

423

ایراد ضرب بدون ایجاد کبودی و جرح (به نحو تخییر است یا همچون مراتب امر به معروف و نهی از منکر به نحو ترتیب و تدریج از مرتبه ساده و ملایم به مرتبه شدید؟ مسئله اختلافی است. 6

حدود: مراتب دفاع) ر دفاع (از خود یا خانواده و یا مال همچون مراتب امر به معروف و نهی از منکر، تدریجی و مرحله‏ای است. بنابر این اگر شخص متعرّض با داد و فریاد عقب نشینی می‏کند، به همان حد باید اکتفا کرد. در فرض کفایت مرتبه ملایم‏تر، اِعمال مرتبه شدیدتر موجب ضمان خواهد بود. هرچند برخی در وجوب تدریج مناقشه کرده‏اند. 7

1. جواهر الکلام 2 144 - 140 /1. العروة الوثقی 778 - 777 /1؛ مستمسک العروة 3 227 - 224 /7. العروة الوثقی) و حواشی () ج (116 /4؛ مستمسک العروة 4 260 /9. جواهر الکلام 5 379 - 378 /21. ریاض المسائل 108 /8؛ مستند الشیعة 6 193 /14. الحدائق الناضرة 616 /24؛ جواهر الکلام 7 205 - 201 /31. جواهر الکلام 651 /41 و 662 - 661.

منابع

1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 422

اصطلاح‌نامه

اعم

افعال جوارحی ( فقه )

وابسته

مراتب

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تدریج به زیرصفحه تدریج/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 422