عملکردها

تحری

از دانشنامه علوم اسلامی

رده‌ها
(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

توضیح مفهومی

تَحَرّی ) توَخّی(: به کار گرفتن همه توان برای دستیابی به مطلوب یا برای تحصیل ظن هنگام عدم امکان دستیابی به علم.

از آن به مناسبت در بابهای طهارت، صلات، صوم، اعتکاف و نذر سخن گفته شده است.

حکم: تحرّی بر حسب موارد آن، گاه واجب است و گاه حرام که به نمونه‏هایی از مصادیق آن اشاره می‏شود.

1. تحرّی جهت دستیابی به مطلوب:

صلات: کسی که مجبور است نماز را بر روی مرکب بخواند هر مقدار که می‏تواند باید رو به قبله بخواند و در صورت عدم امکان بنابر قول برخی، تحرّی برای یافتن جهتی نزدیک‏تر به جهت کعبه) قبله (واجب است. قول مقابل، عدم وجوب آن است. 1

اعتکاف: کسی که هنگام اعتکاف برای کاری ضرور، همچون تخلّی از مسجد خارج می‏شود واجب است برای دستیابی به نزدیک‏ترین راهی که نیازش را برطرف می‏کند، تحرّی نماید. 2

________________________________________

371

نذر: کسی که نذر کرده دو ماه روزه پی در پی بگیرد، واجب است تحرّی نماید؛ یعنی وقتی را انتخاب کند که روزه گرفتن در آن صحیح باشد و هم‏زمان با ایّام حرمت روزه نباشد. از آنجا که - به قول مشهور - پشت سرهم بودن پانزده روز از این روزه‏ها کفایت می‏کند تحرّی پانزده روز نیز کافی است. 3

2. تحرّی جهت تحصیل ظن:

طهارت: علم اجمالی همچون علم تفصیلی بنابر مشهور تنجّزآور است؛ بدین معنا که نسبت به همه اطراف علم اجمالی، تکلیف متوجّه مکلّف می‏گردد. از این‏رو، اگر مکلّف به اجمال بداند یکی از دو ظرف آب موجود، نجس است باید از هر دو اجتناب کند و تحرّی جهت تحصیل ظنِّ به آب پاک و عمل بر طبق آن جایز نیست. 4

صلات: کسی که جهت قبله را نمی‏داند در صورت عدم تمکّن از تحصیل علم به آن بنابر مشهور - بلکه ادّعای اجماع شده - واجب است جهت تحصیل ظنِّ به قبله از طریق نشانه‏های ظن‏آور تحرّی کند. 5

کسی که نمازهای زیادی از او فوت شده و تعداد آنها را نمی‏داند و به‏جا آوردن آنها به‏گونه‏ای که علم به ادای تکلیف) قضا (پیدا شود موجب عسر و حرج می‏گردد، واجب است تحرّی کند؛ یعنی به مقداری که ظنِّ به ادای تکلیف حاصل شود، نمازها را قضا کند. اگر دستیابی به علم موجب عسر و حرج نگردد) هرچند زحمت داشته باشد (آیا تحرّی و اکتفا به ظن جایز است یا نه؟ مسئله اختلافی است. 6

صوم: زندانی‏ای که از ماه رمضان بی‏اطّلاع است باید تحرّی کند و ماهی را که گمان به رمضان بودن آن دارد روزه بگیرد. پس از آن اگر فهمید روزه‏ای را که گرفته در ماه رمضان بوده یا بعد از آن بوده و یا اشتباه او ادامه پیدا کند مجزی است؛ امّا اگر معلوم شد قبل از ماه رمضان بوده است باید قضای آن را بگیرد. 7

1. الحدائق الناضرة 411 /6؛ جواهر الکلام 2 426 /7. مدارک الاحکام 331 /6؛ الحدائق الناضرة 3 472 /13. جواهرالکلام 440 /35 و 4 82/17. مفتاح الکرامة 218 - 215 /1؛ الحدائق الناضرة 5 518 /1. مستند الشیعة 166 - 165 /4؛ جواهر الکلام 389 345 /7 و 6 412. الروضة البهیة 750 /1؛ جواهرالکلام7 130 -124 /13. مسالک الافهام 57 /2؛ مدارک الاحکام 188 - 187 /6.

منابع

  1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 370

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «تحری» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

توخی

اعم

اجتهاد ( فقه )

اخص

تحری در اعتکاف، تحری در نذر روزه

وابسته

استقبال قبله ( فقه )، زیادی نماز قضا، ظن به طهارت، ظن به قبله، ظن به قضای نماز، نماز در مکان متحرک

منابع

  • الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة جلد 1 : صفحه 518
  • الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 1 : صفحه 750
  • جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 7 : صفحه 345، 389، 412، 426
  • فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 370