تأکید مدحی شبیه به ذم
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تأکید مدحی شبیه به ذم : تأکید مدح چیزی در قالب شبیه ذمّ
«تأکید مدحی شبیه به ذم» از انواع اسلوب بدیعی قرآن است.
مدح شبیه به ذم که در کتب بدیع، آن را «تأکید المدح بما یشبه الذم» تعریف کرده‌اند، از این قرار است که در اثنای مدح، کلمه‌ای از قبیل حروف استثنا و استدراک بیاورند؛ به‌طوری‌که شنونده توهم کند که مقصود مذمت و ذکر یکی از اخلاق ناپسند شخص مدح شده است؛ اما در ادامه‌اش صفت پسندیده دیگری ذکر کنند؛ مانند: فلان کس مرد دانشمند و اهل تقوی است؛ جز این‌که تظاهر و عوامفریبی ندارد.
به اعتقاد ابن‌ابی‌الاصبع، این صنعت بدیعی در قرآن کم است وی می‌گوید: من در این زمینه، بیشتر از یک آیه نیافتم، و آن، آیه 59 سوره مائده است که می‌فرماید: «قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ هَلْ تَنقِمُونَ مِنَّا إِلاَّ أَنْ آمَنَّا بِاللّهِ وَمَا أُنزِلَ إِلَیْنَا وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلُ»؛ «بگو ای اهل کتاب آیا جز این بر ما عیب میگیرید که ما به خدا و به آنچه به سوی ما نازل شده و به آنچه پیش از این فرود آمده است ایمان آوردهایم».
در این آیه، استثنا پس از استفهامی که برای توبیح اهل کتاب به دلیل عیبجویی از ایمان مؤمنان آمده است، این معنا را در ذهن می‌پروراند که آنچه پس از استثنا می‌آید، از کارهایی است که می‌توان فاعل آن را سرزنش و مذمت کرد؛ اما وقتی پس از استثنا مطالبی آورده شد که سبب مدح فاعل آن شد، در این‌جا کلام، متضمن تأکید مدحی شبیه ذم است.
سیوطی آیه ذیل را برای تأکید مدحی شبیه ذم می‌آورد: «وَمَا نَقَمُواْ إِلاَّ أَنْ أَغْنَاهُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ مِن فَضْلِهِ»؛ «و به عیبجویی برنخاستند مگر (بعد از) آنکه خدا و پیامبرش از فضل خود آنان را بینیاز گردانیدند» (توبه// 74).
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 303
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 284
- فنون بلاغت و صناعات ادبی : صفحه 304
اصطلاح‌نامه
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تأکید مدحی شبیه به ذم به زیرصفحه تأکید مدحی شبیه به ذم/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.