امانت ( مال به امانت گذاشته )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
امانت: ضد خیانت مال به امانت گذاشتشه شده نزد امین.
واژه امانت گاه به معناس صفتی از صفات نفسانی انسان و در مقابل صفت خیانت است - به فرد متّصف به این صفت، امین گفته می‌شود - و گاه به مالی اطلاق می‌گردد که نزد فردی به امانت گذاشته شده است. موضوع بحث در این جا، امانت به مفهوم دوم است که از آن به مناسبت در باب ودیعه و دیگر باب‌ها همچون رهن، شرکت، مضاربه، مزارعه، مساقات، عاریه، اجاره، وکالت و لقطه سخن رفته است.
اقسام: امانت بر دو قسم است:
1. امانت مالکی: این قسم به مالی گفته می‌شود که مالک، آن را در اختیار دیگری گذاشته است و سبب آن یا عقدی است که امانت، موضوع اصلی آن است مانند ودیعه (--' ودیعه) و یا عقدی
________________________________________
654
که امانت، در ضمن آن و به تبع مطرح است مانند اجاره، عاریه، مضاربه، وکالت، شرکت و رهن.
2. امانت شرعی: این نوع به مالی اطلاق می‌شود که شارع، فردی را بر آن امین قرار داده است؛ خواه آن مال به طور قهری در اختیار وی قرار گرفته باشد - مانند آن که باد، لباس کسی را به خانه همسایه بیندازد - یا توسط مالک آن بدون اطّلاع، تحویل گیرنده شده باشد - مانند آن که کسی کیف یا صندوقی را بخرد و در درون آن مالی از فروشنده را که مورد معامله نبوده، بیابد و یا یکی از دو طرف معامله به اشتباه، کالای مورد معامله یا بهای آن را افزون بر استحقاق خویش دریافت کند - و یا آن که به اذن شارع آن مال را بردارد مانند کسی که مال گمشده‌ای را پیدا کند یا مال محترمی را که در معرض تلف است، به قصد رساندن آن به صاحبش، بردارد.
حکم: حفظ امانت اعم از مالکی و شرعی واجب، و تعدّی یا تفریط در حفظ آن، حرام و موجب ضمان است، امّا، چنانچه امانت بدون کوتاهی امین در حفظ، تلف شود، وی ضامن نیست (--' قاعده عدم ضمان امین) .
بازگرداندن امانت مالکی به صاحبش، در صورت درخواست وی یا آنچه در حکم درخواست است - مانند پایان یافتن مدّت امانت - و نیز مبادرت به ردّ امانت شرعی به صاحبش هر چند مطالبه نکند، واجب است. البته برخی بازگرداندن امانت شرعی را در صورت عدم مطالبه صاحبش، واجب ندانسته و اعلام به مالک را برای گرفتن آن کافی دانسته‌اند.
در پاره‌ای موارد، در این که امانت مالکی است یا شرعی اختلاف است مانند آن که مالی به تبع عنوان دیگری امانت مالکی شمرده شده، امّا هم اکنون آن عنوان اصلی از بین رفته است همچون مال مورد اجاره بعد از پایان مدّت اجاره یا مال رهنی (--' رهن) پس از آزاد کردن آن و نیز مال مورد مضاربه (--' مضاربه) موجود نزد عامل پس از فسخ عقد مضاربه. 1
1 - الروضة البهیة 4 235 - 237؛ مهذّب الاحکام 18 303 - 306 و مصطلحات الفقه 86 - 88.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 653
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه امانت ( مال به امانت گذاشته ) به زیرصفحه امانت ( مال به امانت گذاشته )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.