امانت شرعی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
2. امانت شرعی: این نوع به مالی اطلاق می‌شود که شارع، فردی را بر آن امین قرار داده است؛ خواه آن مال به طور قهری در اختیار وی قرار گرفته باشد - مانند آن که باد، لباس کسی را به خانه همسایه بیندازد - یا توسط مالک آن بدون اطّلاع، تحویل گیرنده شده باشد - مانند آن که کسی کیف یا صندوقی را بخرد و در درون آن مالی از فروشنده را که مورد معامله نبوده، بیابد و یا یکی از دو طرف معامله به اشتباه، کالای مورد معامله یا بهای آن را افزون بر استحقاق خویش دریافت کند - و یا آن که به اذن شارع آن مال را بردارد مانند کسی که مال گمشده‌ای را پیدا کند یا مال محترمی را که در معرض تلف است، به قصد رساندن آن به صاحبش، بردارد.
حکم: حفظ امانت اعم از مالکی و شرعی واجب، و تعدّی یا تفریط در حفظ آن، حرام و موجب ضمان است، امّا، چنانچه امانت بدون کوتاهی امین در حفظ، تلف شود، وی ضامن نیست (--' قاعده عدم ضمان امین) .
بازگرداندن امانت مالکی به صاحبش، در صورت درخواست وی یا آنچه در حکم درخواست است - مانند پایان یافتن مدّت امانت - و نیز مبادرت به ردّ امانت شرعی به صاحبش هر چند مطالبه نکند، واجب است. البته برخی بازگرداندن امانت شرعی را در صورت عدم مطالبه صاحبش، واجب ندانسته و اعلام به مالک را برای گرفتن آن کافی دانسته‌اند.
در پاره‌ای موارد، در این که امانت مالکی است یا شرعی اختلاف است مانند آن که مالی به تبع عنوان دیگری امانت مالکی شمرده شده، امّا هم اکنون آن عنوان اصلی از بین رفته است همچون مال مورد اجاره بعد از پایان مدّت اجاره یا مال رهنی (--' رهن) پس از آزاد کردن آن و نیز مال مورد مضاربه (--' مضاربه) موجود نزد عامل پس از فسخ عقد مضاربه.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 654