التزام ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
التزام
التزام: تعهّد به انجام یا ترک کاری.
التزام یا عملی است و یا قلبی و اعتقادی. التزام عملی عبارت است از این که شخص خود را به انجام یا ترک کاری ملزم کند که پیش از آن بر او لازم
نبوده است. التزام قلبی و اعتقادی عبارت است از عقد قلب به چیزی. در فقه از التزام عملی در باب‌های عقود و ایقاعات سخن رفته است.
اسباب التزام: سبب التزام، تصرفات اختیاری انسان است که موجب ثبوت حقّی علیه او می‌شود؛ خواه التزام دو طرفه باشد همچون عقودی مانند بیع، صلح، اجاره و نیز شرط‌های در ضمن عقد، و خواه یک طرف همچون نذر، عهد و قَسَم از ایقاعات، و نیز وقف و وصیّت برای غیر معیّن - مثل وقف یا وصیّت برای فقرا - جعاله، ضمان و کفالت.
حکم تکلیفی: انجام اسباب التزام در اصل مباح است، امّا گاه با عارض شدن عناوینی دیگر، احکامی دیگر پیدا می‌کند مانند استحباب صدقه 1 و قرض دادن به مؤمن نیازمند 2، حرمت فروختن شراب 3، و کراهت بخشش بیشتر به برخی فرزندان. 4
ارکان التزام: « مُلتَزِم: (التزام دهنده) ، « مُلتَزَمٌ له » (کسی که برای او التزام داده شده) ، « مُلتَزَمٌ بِه » (مورد التزام) و صیغه دالّ بر التزام، ارکان التزام هستند که در بحث عقود و ایقاعات به تفصیل مورد بحث قرار گرفته‌اند (--» عقد) (--» ایقاع) .
مُلتزِم: اهلیّت ملتزم برای تصرف، در صورتی که مورد التزام از عقود معاوضی همچون بیع و اجاره باشد، شرط است. نیز در صورتی که مورد التزام از عقود تبَرُّعی باشد - همچون قرض و هبه - اهلیّت ملتزم برای تبرّع شرط است.
ملتزم له: اگر عقد، سبب التزام باشد، ملتزم له به عنوان دائن (طلبکار) یا صاحب حق، یک طرف عقد است و باید همچون ملتزم، اهلیّت تصرف داشته باشد و اگر ایقاع، سبب التزام باشد، چنین اهلیّتی در ملتزم له شرط نیست مانند نذر مالی برای شخص معیّن.
مورد التزام: مورد التزام یا عین خارجی است مانند التزام به تحویل کالای فروخته شده، یا دین مانند التزام به پرداخت بدهی، یا منفعت مانند التزام به در اختیار گذاشتن مال مورد اجاره برای استفاده مستأجر از آن، یا عمل مانند التزام اجیر به انجام کار مشخص شده در
عقد اجاره و یا حق مانند التزام به شرط حق خیار برای غیر فروشنده و خریدار در ضمن عقد بیع (--» خیار) . هر یک از موارد التزام یاد شده دارای شرایطی است که در جای خود آمده است.
آثار التزام: التزام آثار گوناگونی دارد که به اجمال بدان اشاره می‌شود:
1. ملکیّت: در عقودی مانند بیع، اجاره، عاریه، به ترتیب ملکیّت عین، منفعت و انتفاع برای ملتزم له ثابت می‌شود.
2. لزوم تحویل دادن: در عقودی مانند بیع و اجاره، ملتزم باید کالا و مورد اجاره را به خریدار و مستأجر تحویل دهد؛ چنان که این دو نیز باید بهای کالا و مال الاجاره را به فروشنده و موجر تحویل دهند. همچنین ملتزم، در امانات مانند ودیعه و عاریه باید مال مورد امانت را تحویل دهد.
3. منع از تصرف: در برخی از التزامات، نمی‌توان در مورد التزام تصرف کرد مانند رهن که تصرف راهن در مال مورد رهن جایز نیست (--» رهن) .
4. ضمان: فروشنده نسبت به کالای فروخته شده، و خریدار نسبت به بهای مشخص شده کالا قبل از تحویل آن، ضامن هستند 5 (--» بیع) .
وفا به التزام: وفا کردن به التزاماتی که از عقود لازم مانند بیع، اجاره، ضمان و کفالت و شرط ضمن آن‌ها و نیز ایقاعاتی همچون نذر، عهد و قسم نشأت می‌گیرد، لازم است، امّا چنین لزومی در التزامات ناشی از عقود جایز مانند وکالت، عاریه و مضاربه وجود ندارد. گاه وفا کردن به التزام، حرام است مانند نذر معصیت یا قسم بر فعل حرام و یا شرایط باطل و حرام که در ضمن عقد لازم صورت می‌گیرد.
تحکیم التزامات: نوشتن، شاهد گرفتن، رهن 6، ضمان (--» ضمان) و کفالت (--» کفالت) راه‌های استوار کردن التزامات برای جلوگیری از انکار یا تضییع حقوق ملتزم له در شریعت مقدّس هستند.
انتقال التزام: انتقال التزام به پرداخت دین از ذمّه‌ای به ذمّه دیگر، با عقد ضمان یا حواله (--» حواله) صورت می‌گیرد.
اثبات التزام: در صورت انکار ملتزم، ملتزم له (صاحب حق) باید حق خود را اثبات کند. برای اثبات این حق، راه‌های متعدّدی همچون اقرار (--» اقرار) ، شهادت (--» شهادت) و قسم (--» قسم) وجود دارد (--» اثبات) .
1 - منهاج الصالحین (خویی) 2 255.
2 - 175.
3 - 3.
4 - تحریر الوسیلة 2 61.
5 - جواهر الکلام 23 157 - 158.
6 - بقره 282 - 283.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 633
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
- التزام عملی
- به لحاظ ابتدایی:
- التزام ابتدایی، التزام ضمنی
- به لحاظ ملتزم به:
- التزام به دین ( فقه )، التزام به عمل، التزام به عین، التزام به منفعت
- به لحاظ نوع التزام:
- التزام اعتقادی
وابسته
- ارکان التزام، اسباب التزام، الزام، انتقال التزام، تحکیم التزامات، شهادت به التزام، صیغه التزام، مثبتات التزام، ملتزم، ملتزم به، ملتزم له، وفا به التزام