افطار روزه
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
افطار
افطار: باز کردن روزه رسیدن زمان گشودن روزه خوردن اوّلین غذا بعد از مدّتی امساک.
دو مفهوم نخست در باب صوم آمده است.
باز کردن روزه به لحاظ حکم چند گونه است:
1. حرام: افطار روزه واجب معیّن مانند روزه ماه رمضان و روزه نذر معیّن (--» نذر) و قضای روزه ماه رمضان بعد از ظهر، و نیز به قول مشهور، افطار روزه ماه رمضان در سفر در صورت مسافرت بعد از ظهر و باز کردن روزه اعتکاف (--» اعتکاف) بعد از واجب شدن آن، حرام و موجب کفّاره (--» کفّاره) است. 1
2. واجب: اگر روزه دار پیش از ظهر سفر کند، واجب است - هر چند با نیّت روزه نداشتن - افطار کند. همچنین است اگر شخصی در میان روز متوجه شود که ادامه روزه برای وی زیان آور است. 2 نیز افطار بر زن آبستن که زاییدن وی نزدیک است و بر زن شیرده در صورت زیان آور بودن روزه برای وی یا کودک، واجب است. 3 اگر برای زن و مرد کهنسال و کسی که بیماری تشنگی دارد، روزه گرفتن مشقّت بسیار داشته باشد، در این که افطار بر آنان واجب است یا جایز، اختلاف می‌باشد. نظر اکثر فقها، وجوب افطار است. 4
3. مکروه: افطار روزه مستحبی بعد از زوال کراهت دارد. 5
4. مستحب: کسی که روزه مستحبی گرفته است، اگر بر مؤمنی مهمان شود، بدون آن که میزبان را از روزه بودن خود مطّلع سازد، مستحب است افطار کند. 6
5. مباح: به قول مشهور، کسی که قضای روزه ماه رمضان را گرفته است، پیش از ظهر می‌تواند افطار کند؛ خواه با عذر یا بدون عذر. 7 افطار روزه مستحبی قبل از ظهر مباح است. 8
نیّت افطار: نیّت افطار یا به معنای نیّت قطع (دست برداشتن از قصد روزه) است یا نیّت قاطع (قصد ارتکاب یکی از مفطرات روزه مانند خوردن) . در بطلان روزه به نیّت افطار سه قول معروف است: بطلان به طور مطلق، عدم بطلان به طور مطلق و تفصیل بین نیّت قطع که موجب بطلان روزه است و نیّت قاطع که موجب بطلان روزه است و نیّت قاطع که پیش از ارتکاب، موجب بطلان نیست. 9
1. خوردن و آشامیدن.
2. آمیزش در قُبل و به قول مشهور، در دُبُر.
3. دروغ بستن بر خدا و معصومان علیهم السّلام (--» أئمّه) .
4. فرو بردن سر در آب به قول مشهور.
5. رساندن غبار غلیظ بر حلق به قول مشهور.
6. باقی ماندن عمدی بر جنابت (--» جنابت) تا اذان صبح و نیز حیض
(--» حیض) و نفاس (--» نفاس) به قول مشهور.
7. استمناء 10 (--» استمناء) .
8. در این که اماله با مایعات موجب بطلان روزه می‌شود یا نه، اختلاف است 11 (--» اماله) .
زمان افطار: وقت افطار شرعی، غروب خورشید است که به قول مشهور، با از بین رفتن سرخی از ناحیه مشرق تحقّق می‌یابد. 12
آثار افطار: افطار عمدی روزه، موجب بطلان آن و در روزه ماه رمضان، موجب ثبوت قضا نیز می‌شود. افطار عمدی روزه واجب معیّن مانند روزه ماه رمضان، نذر معیّن و نیز قضای روزه ماه رمضان در صورت افطار بعد از ظهر موجب ثبوت کفّاره (--» کفاّره) است.
افطار آگاهانه و عمدی در روز ماه رمضان، موجب ثبوت تعزیر (--» تعزیر) در بار اول و دوم است و چنانچه شخصی بار سوم یا چهارم بنا بر اختلاف در مسأله آن را تکرار کند کشته می‌شود، به شرط آن که بار اول و دوم تعزیر شده باشد. 13
اگر افطار روزه هایی که واجب است پی در پی گرفته شود - همچون شصت روز روزه به عنوان کفّاره - از روی عذر مانند حیض باشد، موجب از سر گیری روزه نمی‌شود، امّا اگر بدون عذر باشد، موجب از سر گیری روزه می‌شود. 14
اضطرار به افطار: اگر روزه دار به گونه‌ای که اختیار از او سلب گردد مجبور به افطار شود، روزه اش باطل نمی‌شود و کفّاره نیز ندارد، امّا اگر تهدید شود و او برای در امان بودن از عواقب تهدید، با اختیار خود افطار کند، روزه اش باطل می‌شود و کفّاره ندارد. 15
اگر روزه دار از روی تقیّه (--» تقیّه) مفطری را مرتکب شود که مخالفان آن را مفطر نمی‌دانند مانند افطار پس از غروب خورشید و پیش از مغرب، در صحّت و بطلان این روزه اختلاف است. بنا بر قول به بطلان روزه، قضای آن واجب است. 16
استحلال افطار: مسلمانی که با آگاهی و عمد، افطار روزه ماه رمضان را حلال بداند، مرتدّ است 17 (--» ارتداد) .
آداب افطار: خواندن دعا اعم از مأثور و غیر مأثور و تلاوت سوره قدر هنگام افطار مستحب است. نیز مستحب است افطار پس از خواندن نماز مغرب صورت گیرد، مگر روزه دار بسیار گرسنه یا تشنه باشد به حدّی که خضوع و حضور قلب را از او سلب کند یا دیگران برای افطار منتظر او باشند. 18 افطار با آب به ویژه نیمه گرم، شیر و شیرینی مانند حلوا و شکر به ویژه خرما مستحب است 19 (--» روزه) .
مفهوم سوم: از آن در باب صلات سخن گفته شده است.
مستحب است افطار در روز عید فطر، پیش از نماز عید و در عید قربان، بعد از نماز عید صورت گیرد 20 (--» نماز عید) .
1 - جواهر الکلام 16 264 - 266 و 29 50.
2 - 17 133 و 16 347.
3 - 17 151 - 154.
4 - 150.
5 - العروة الوثقی 2 242 و جواهر الکلام 17 115.
6 - جواهر الکلام 29 50 - 51 و وسائل الشیعة 10 152.
7 - جواهر الکلام 17 51 - 53.
8 - 115 و العروة الوثقی 2 242.
9 - مستند العروة (الصوم) 1 58 و 83 - 85.
10 - جواهر الکلام 16 217 - 253 و العروة الوثقی 2 176 - 193.
11 - جواهر الکلام 16 274 - 275.
12 - 384.
13 - 307 - 308.
14 - 17 71 - 77 و 33 255 - 256.
15 - 16 258 - 267 و العروة الوثقی 2 198.
16 - تحریر الوسیلة 1 287 و منهاج الصالحین (خویی) 1 269.
17 - جواهر الکلام 16 307.
18 - وسائل الشیعة 10 149 - 151 و جواهر الکلام 16 384 - 385.
19 - وسائل الشیعة 10 156 - 161.
20 - جواهر الکلام 11 354 و العروة الوثقی 2 102.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 593
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «افطار روزه» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- افطار بعد نیت روزه در شب، افطار به تقلید، افطار مسافر
- به لحاظ مغرب:
- افطار بعد از غروب، افطار قبل از غروب
- به لحاظ نوع روزه:
- افطار روزه کفاره، افطار قضای روزه
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه افطار روزه به زیرصفحه افطار روزه/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.