ادراک ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
ادراک
ادراک: رسیدن به چیزی رسیدن چیزی.
از آن به مناسبت در باب‌های طهارت، صلات، زکات، حج، مزارعه و صید و ذباحه سخن رفته است.
ادراک به معنای نخست شامل موارد زیر است:
1. ادراک وقت: جواز تیمّم به علت تنگی وقت، مشروط به این است که اگر وضو بگیرد، حتی یک رکعت از نماز را نیز در وقت درک نکند. 1 ادراک وقت نماز به اندازه یک رکعت با شرایط آن، همانند ادراک تمام وقت نسبت به همه رکعات است. از این رو، اگر کسی به اندازه خواندن پنج رکعت پیش از غروب شرعی یا پیش از پایان وقت نماز عشا، وقت را درک کند، باید در صورت نخست، نماز ظهر و عصر و در صورت دوم، نماز مغرب و عشا را به نیّت ادا بخواند. 2
2. ادراک رکوع: به قول مشهور، رسیدن به امام جماعت و اقتدا کردن به او حتی در رکوع، ادراک یک رکعت محسوب می‌شود. 3 همچنین به قول مشهور، اگر کسی به رکوع رکعت دوم امام در نماز جمعه برسد، نماز جمعه را درک کرده است و باید رکعت دوم را خودش بخواند. 4 به قول مشهور، اگر مأموم پس از رکوع نخستِ رکعت اول یا رکعت دوم به نماز آیات برسد، نمی‌تواند در آن رکعت به امام اقتدا کند و در صورت رسیدن پس از رکوعِ نخستِ رکعت اول، باید صبر کند تا امام وارد رکعت دوم شود و آن گاه اقتدا نماید 5 (--» نماز آیات) .
3. ادراک فضیلت جماعت: ادراک فضیلت نماز جماعت، با درک حتی یک سجده از دو سجده رکعت پایانی نماز یا ادراک تشهّد آن، تحقق می‌یابد. شخص در این صورت باید نیّت کند و تکبیر بگوید و با امام به سجده برود و تشهّد و سلام بگوید. آن گاه نماز خود را در صورت درک تشهّد، بدون نیّت و تکبیر جدید بخواند و در صورت ادراک سجده، در احتیاج به نیّت و تکبیر جدید، اختلاف است. 6
4. ادراک غروب: ملاک وجوب زکات فطره ادراک غروب شب عید فطر است. بنابراین، اگر کافر قبل از غروب شب عید فطر مسلمان شود، زکات فطره بر وی واجب می‌گردد 7 (--» زکات فطره) .
5. ادراک وقوف: وقوف در عرفات و مشعر الحرام، از افعال واجب حج است که هر یک دارای دو وقت اختیاری و اضطراری است. حج کسی که هیچ یک از دو وقوف را در هیچ یک از دو وقت درک نکند، باطل است. 8
6. ادراک صید: شرط حلیّت حیوانی که با سگ شکاری یا ابزاری مانند تفنگ شکار شده، این است که شکارچی به حیوان در حالی که زنده است، نرسد. در صورت رسیدن به حیوان در این حالت، حیوان تنها با تذکیه (--» تذکیه) حلال می‌شود. 9
ادراک به معنای دوم با اضافه به ثمره به معنای رسیدن محصول به کار رفته است.
هر گاه شخص در چند محل دور از هم، کشاورزی داشته باشد و محصول یک محل پیش از محصول محل دیگر برسد، همه ثمره‌ها به هم ضمیمه می‌شود و در باب زکات حکم یک محصول را دارد. از این رو، در صورتی که محصولِ زودتر رسیده، به اندازه نصاب نباشد، اخراج زکات هنگامی واجب می‌شود که بقیّه محصول برسد و نصاب کامل شود. 10
در عقد مزارعه، تعیین مدّت باید به اندازه‌ای باشد که در آن زمان، محصول برسد. از این رو، مدّت کمی که محصول در آن نمی‌رسد، کافی نیست. 11
1 - جواهر الکلام 5 92.
2 - 3 211 - 212.
3 - 14 54.
4 - 11 147 - 149.
5 - 445.
6 - العروة الوثقی 1 775 و مستمسک العروة 7 209 - 213.
7 - العروة الوثقی 2 355.
8 - جواهر الکلام 19 85.
9 - 36 9؛ 40؛ 70 - 71 و تحریر الوسیلة 2 139 - 140.
10 - جواهر الکلام 15 243.
11 - العروة الوثقی 2 708.
ادّعا --» دعوا.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 321
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «ادراک ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- ادراک بعض تکبیرات نماز میت، ادراک حیات صید، درد ( فقه )، کند فهمی مدعی علیه
- به لحاظ عبادت:
- ادراک نماز، ادراک وقوفین
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه ادراک ( فقه ) به زیرصفحه ادراک ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.