احکام حرجی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
احکام حرجی : احکام ثانوی واقعی برای برداشتن مشقّتِ شدیدِ ناشی از امتثال احکام اوّلی
احکام حرجی که مقابل احکام ضرری است، به احکامی گفته می‌شود که نفی حرج از مکلف می‌نماید؛ به بیان دیگر، احکام ثانویه‌ای که از جانب شارع مقدس و یا قانونگذار به خاطر تخفیف و تسهیل بر مکلفان و برداشتن حرج و مشقت شدید ناشی از امتثال احکام اولی، جعل شده است، احکام حرجی نامیده می‌شود.
برای مثال، وجوب وضو در نماز، حکم اولی مکلفان است، اما اگر وضو برای شخصی به سبب سرمای زیاد، مشقت شدید داشته باشد، حکم تیمم برای او جعل شده که این حکم به منظور تخفیف و برداشتن حالت حرج و مشقت ناشی از امتثال حکم اولی است.
بنابراین، احکام حرجی، احکامی است که در حالت عسر و حرج مکلف، به خاطر آسان شدن کار برای وی، جعل شده است، زیرا طبق قاعده ' لا حرج '، به هنگام عسر و حرج، تکلیف از فعلیت می‌افتد و داعویت ندارد. خداوند در این باره می‌فرماید: ' ما جعل علیکم فی الدین من حرج ' [۱] و چون هیچ واقعه‌ای نمی‌تواند بی حکم باشد، احکامی که در این هنگام جعل می‌شود احکام حرجی است.
نکته اول:
ملاک، عسر و حرج شخصی است نه نوعی، و مراد از حرج، سختی و مشقتی است که عادتاً تحمل آن بر شخص دشوار است، اما به حد تعذر نمی‌رسد.
نکته دوم:
احکام حرجی به احکام اولیه‌ای که امتثال آنها برای مکلف مشقت زیاد ایجاد نماید نیز اطلاق می‌شود و این احکام به سبب قاعده لاحرج برداشته می‌شود؛ ولی مراد از احکام حرجی در این مستند، احکام ثانویه‌ای است که نفی حرج می‌نماید.
پانوشت
منابع
- اصول الفقه جلد 1 : صفحه 235
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «احکام حرجی» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید: