آیه مشیت

توضیح مفهومی

آیه مشیت : آیه 23و 24کهف، در باره گفتن إن شاء‌الله

به آیات 23 و 24 سوره کهف 'آیه مشیت' یا 'آیه استثنا' می‌گویند: «وَلَا تَقُولَنَّ لِشَیْءٍ إِنِّی فَاعِلٌ ذَلِکَ غَدًا ** إِلَّا أَن یَشَاء اللَّهُ وَاذْکُر رَّبَّکَ إِذَا نَسِیتَ وَقُلْ عَسَی أَن یَهْدِیَنِ رَبِّی لِأَقْرَبَ مِنْ هَذَا رَشَدًا»؛ «و زنهار در مورد چیزی مگوی که من آن را فردا انجام خواهم داد مگر آنکه خدا بخواهد و چون فراموش کردی پروردگارت را یاد کن و بگو امید که پروردگارم مرا به راهی که نزدیکتر از این به صواب است هدایت کند».

در فرهنگ قرآن 'استثنا' یعنی 'ان شاءالله گفتن'. در شأن نزول آیه فوق و سایر آیات مربوط به داستان اصحاب کهف گفته‌اند: جمعی از سران قریش با مشاوره دانشمندان یهود برای کشف صدق دعوت نبوت پیامبر اسلام (ص) سؤالاتی از جمله مسئله سرنوشت جوانان غار و اصحاب کهف از او کردند. پیامبر اسلام (ص) در پاسخ فرمودند: 'فردا جوابتان را خواهم داد'؛ ولی جمله 'إن ‌شاء الله' را نگفت. این امر باعث شد پانزده شبانه روز وحی بر پیامبر (ص) قطع شود تا تنبّهی به پیامبر (ص) و سرمشقی برای همه مردم بوده باشد.

آیه مشیت، یک دستور کلی به پیامبر (ص) می‌دهد که هرگز نگو من فلان کار را فردا انجام می‌دهم؛ مگر این که جمله 'إن شاء الله' را بگویی؛ یعنی در باره اخبار آینده و تصمیم بر انجام کارها حتماً جمله 'إن شاء الله' را اضافه کن؛ زیرا اولاً تو هرگز در تصمیم‌گیری مستقل نیستی و اگر خدا نخواهد، هیچ‌کس توانایی بر هیچ کاری ندارد؛ ثانیاً خبر قطعی دادن انسان در حالی که قدرتش محدود است و احتمال ظهور موانع مختلف می‌رود، صحیح و منطقی نیست؛ مگر این که با جمله 'إن شاء الله' همراه باشد.

مطلب دیگری که در ادامه این آیات آمده این است که اگر جمله 'إن شاء الله' را هنگام خبر دادن از آینده یا کارهای دیگر فراموش کردید، هر وقت یادتان آمد فوری جبران کنید و بگویید 'إن شاء الله'؛ که این کار، گذشته را جبران می‌کند.

گفتن جمله 'إن شاء الله' هنگام ابراز تصمیم‌های شخصی برای آینده، نه تنها یک نوع ادب در پیشگاه خداوند است، بلکه بیان این حقیقت مهم است که ما چیزی از خود نداریم؛ هر چه هست از ناحیه خدا است، و مستقل بالذات خدا است و ما همه متکی به او هستیم. و این همان مفهوم 'توحید افعالی' است که در عین اراده و اختیار برای انسان، وجود هر کاری را به خواست خدا وابسته می‌کند.

این آموزه قرآنی، در ادبیات فارسی نیز کاربرد فراوان داشته و دارد؛ برای نمونه، مولوی در ~مثنوی~ سروده است:

• 'گر خدا خواهد' نگفتند از بطر پس خدا بنمودشان عجز بشر*

• ترک 'استثنا' مرادم قسوتی است نی همین گفتن، که عارض حالتی است*

• ‌ای بسی ناورده استثنا به گفت جان او با جان استثناست جفت.

منابع

1. تفسیر نمونه جلد 12 : صفحه (384-389)
2. تفسیر نمونه جلد 12 : صفحه 352
3. المیزان فی تفسیر القرآن جلد 13 : صفحه 270
4. دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 1 : صفحه 105
5. الاتقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 201

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «آیه مشیت» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

آیه 023 کهف

اعم

اسامی آیات، سوره کهف ( علوم قرآنی )

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آیه مشیت به زیرصفحه آیه مشیت/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• الاتقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 201
• الایمان و الکفر فی الکتاب و السنة جلد 1 : صفحه 251
• المیزان فی تفسیر القرآن جلد 13 : صفحه 270
• تفسیر نمونه جلد 12 : صفحه 352، (384-389)
• دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 1 : صفحه 105
• لباب النقول فی اسباب النزول : صفحه 130
• مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 109
• نیل الخیرات فی القراءات العشرة جلد 13 : صفحه 270