آیه صفح
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
آیه صفح : آیه 85 حجر، در باره دستور به عفو و گذشت بزرگوارانه
به آیه 85 سوره حجر «آیه صفح» می‌گویند: «وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ السَّاعَةَ لَآتِیَةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ»؛ «ما آسمان و زمین و آنچه میان آن دو است، جز به حق نیافریدیم، و ساعت موعود (قیامت) قطعا فرا خواهد رسید، از آنها (دشمنان) به خوبی صرفنظر کن (و آنها را به نادانیهایشان ملامت ننما) ».
«صفح» به معنی روی هر چیزی است مانند صفحه صورت، و به همین جهت' فاصفح' به معنای: «روی بگردان و صرف نظر کن» آمده است. در این آیه، خداوند به پیامبرش دستور میدهد که در برابر لجاجت، نادانیها، تعصبها، کارشکنیها و مخالفتهای سرسختانه مشرکان، ملایمت و محبت نشان ده، و از گناهان آنها صرف نظر کن. و از آنجا که روی گرداندن از چیزی گاهی به خاطر بیاعتنایی و قهر کردن و مانند آن است، و گاهی به خاطر عفو و گذشت بزرگوارانه، لذا در آیه فوق بلافاصله آن را با کلمه جمیل (زیبا) توصیف میکند، یعنی: آنها را ببخش، بخششی زیبا که حتی توام با ملامت نباشد، زیرا تو با داشتن دلیل روشن در راه دعوت و رسالتی که به آن مأموری، برای تحکیم پایههای مبدء و معاد در قلوب مردم، نیازی به خشونت نداری، چرا که منطق و عقل با تو است، به علاوه خشونت در برابر جاهلان، غالبا موجب افزایش خشونت و تعصب آنها است.
بعضی تصور کردهاند این دستور مخصوص دوران زندگی پیامبر (ص) در مکه بوده است، و پس از آنکه به مدینه هجرت نمود و مسلمانان قدرت یافتند این دستور نسخ شد و دستور جهاد جای آن را گرفت. ولی با توجه به اینکه این دستور در سورههای مدنی نیز آمده، مانند سوره بقره و سوره نور و سوره تغابن و سوره مائده که در بعضی به پیامبر (ص) دستور صفح و عفو داده شده و در بعضی به مؤمنان، روشن میشود که این یک دستور عمومی و ابدی است، و اتفاقا هیچ منافاتی با دستور جهاد ندارد، زیرا هر یک از این دو جای مخصوص به خود دارند، در جایی باید با عفو و گذشت پیشرفت کرد، و به هنگامی که عفو و گذشت سبب جرأت و جسارت و سوء استفاده گردد چارهای جز شدت عمل نیست.
منابع
- تفسیر نمونه جلد 11 : صفحه 126
- الدر المنثور فی التفسیر بالماثور جلد 4 : صفحه 104
- مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 6 : صفحه 530
- تفسیر نور الثقلین جلد 3 : صفحه 27
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 12 : صفحه 188
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «آیه صفح» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آیه صفح به زیرصفحه آیه صفح/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.