آیه حظر
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
آیه حظر
آیه حظر: آیه 3 سوره مائده.
آیه « حُرِّمَت عَلَیکُمُ المَیتَةُ وَ الدَّمُ وَ لَحمُ الخِنزِیرِ وَ مَا أُهِلَّ لِغَیرِ اللهِ بِهِ وَ المنخَنِقَةُ وَ المَوقوُذَةُ وَ المُتَرَدِّیَةُ وَ النَّطِیحَةُ وَ مَا أَکَلَ السَّبُعُ اِلاّ مَا ذَکَّیتُم... » مُخَصِّص آیه اباحه (--» آیه اباحه) و بیان تفصیلی حرمت چهار پایانی است که در آیه نخست سوره مائده به اجمال آمده است.
در آیه یازده چیز حرام شمرده شده است:
1. مردار.
2. خون.
3. گوشت خوک.
4. حیوانی که هنگام ذبح آن نامی جز نام خدا بر آن برده شده است.
5. حیوان خفه شده.
6. حیوان مرده به ضرب چوب و سنگ (موقوذه) .
7. حیوان از بلندی افتاده (متردیه) .
8. حیوان شاخ خورده (نطیحه) .
9. آنچه درندگان از آن خورده باشند، مگر به موقع ذبح شده باشد (قبل از مردن) .
10. آنچه برای بت‌ها ذبح شده است.
11. آنچه که با ازلام (--» ازلام) تقسیم شده باشد. 1
بر اساس این آیه، خوردن محرّمات یاد شده به هنگام اضطرار و به اندازه رفع نیاز جایز است. 2
از جمله « اِلاّ مَا ذَکَّیتُم » استفاده شده است که حیوانات حرام گوشت مانند درندگان که در حال حیات پاکند، بعد از مرگ نیز در صورت وقوع ذبح بر آن‌ها پاکند و نیز خوردن هر چه که عنوان غیر مذکّی بر آن صادق باشد، حرام است. 3
مشهور با استناد به این که در این آیه، حرمت به ذات اشیای مذکور نسبت داده شده است، هیچ گونه تصرفی را در محرّمات یاد شده جایز نمی‌دانند، امّا برخی معتقدند تحریم هر چیزی، بسته به نوع استفاده از آن است. از این رو، حرمت مناسب با مردار، خون و گوشت خوک، خوردن آن است، نه هر گونه تصرفی. 4
1 - زبدة البیان 786 - 787.
2 - 788.
3 - عوائد الایام 213 و المعتبر 1 466.
4 - کنز العرفان 1 96 - 97؛ مختلف الشیعة 6 132 و مصباح الفقاهة 1 138.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 176