توشیح

توضیح مفهومی

توشیح : تناسب کلمه یا کلمات پایانی آیه با معنای صدر آیه

یکی از اقسام اسلوب بدیعی قرآن «توشیح» است که به آن «مطمع» نیز می‌گویند، و ابن‌ابی‌الاصبع عبدالعظیم بن عبدالواحد (م 654 ق) (صاحب کتاب «بدیع القرآن») آن را یکی از انواع فواصل قرآن شمرده است.

«توشیح» مصدر باب تفعیل از ماده «وشح» است، و در جایی مطرح می‌شود که خود به خود انتها و خاتمه کلام قابل دستیابی و پیش‌بینی باشد؛ به صورتی که اگر متکلم سکوت کند و سخن را ادامه ندهد، شنونده خود به خود آن را ترنم می‌کند و می‌خواند؛ به دیگر بیان، توشیح این است که در آغاز سخن، معنایی بیاید که به کمک آن اگر کلام شعر است قافیه آن، و اگر نثر است سجع آن شناسایی شود؛ مانند:

1. «إِنَّ اللّهَ اصْطَفَی آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِیمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَی الْعَالَمِینَ»؛ «به یقین خداوند آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر مردم جهان برتری داده است» (آل‌عمران// 33) .

از گزینش و نام بردن افراد مذکور در آیه، آخر آیه (فاصله) دانسته می‌شود؛ زیرا افراد مذکور، صنفی از اصناف جهانیان (عالمین) هستند و همواره گزینش بر پایه اشتراک در جنس صورت می‌گیرد.

2. «وَآیَةٌ لَّهُمْ اللَّیْلُ نَسْلَخُ مِنْهُ النَّهَارَ فَإِذَا هُم مُّظْلِمُونَ»؛ «و نشانه‏ای (دیگر) برای آنها شب است که روز را (مانند پوست) از آن برمی‏کنیم و بناگاه آنان در تاریکی فرو می‏روند» (یس// 37) .

شخص آشنا با این سوره که می‌داند مقاطع آیه‌های آن، نون مقرون به ردف (حرف لین، یعنی واو، الف و یاء) است، و می‌بیند که در صدر آیه سخن از انسلاخ و جداسازی روز از شب است، متوجه می‌شود که فاصله (بخش پایانی آیه) «مظلمون» می‌شود؛ زیرا کسی که روز او از شبش جدا شد، وارد ظلمت می‌شود.

منابع

1. الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 355
2. الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 345
3. الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 284
4. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 95
5. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه (78-79)
6. اعجاز القرآن : صفحه 92
7. التمهید فی علوم القرآن جلد 5 : صفحه 202
8. محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة : صفحه 970

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «توشیح» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

صنعت توشیح

اعم

اسلوب بدیعی قرآن ( علوم قرآنی )

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه توشیح به زیرصفحه توشیح/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• آموزش علوم قرآن جلد 3 : صفحه 284، 355
• اعجاز القرآن : صفحه 92
• الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 284، 345، 355
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه (78-79)، 79، 95
• البرهان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 107، 126
• التمهید فی علوم القرآن جلد 5 : صفحه 202
• محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة : صفحه 970