نمایش مبدأ برای تعدیل شاهد ( فقه )

{{درختواره}}
== توضیح مفهومی ==

تَزکیه: پالودن نفس از گناهان و خویهای ناپسند1/ خود ستایی2/ شهادت بر عدالت گواهان3/ پرداخت زکات4) رزکات (.

تزکیه یا به فعل تحقّق می‏پذیرد یا به قول. اوّل، مانند تزکیه نفس از آنچه مبغوض خدای متعال است و نیز تزکیه مال به پرداخت زکات. دوم یا نسبت به دیگری است - که در اصطلاح از آن به تعدیل نیز تعبیر می‏شود - و آن عبارت است از شهادت بر عدالت بیّنه) ر بیّنه (و یا نسبت به خود است که همان خود ستایی خویش می‏باشد.

از تزکیه به معنای اوّل و دوم در باب جهاد و امر به معروف و نهی از منکر سخن رفته است.

تزکیه نفس به معنای نخست که از آن به جهاد اکبر تعبیر می‏شود از اهمّ واجبات؛ 5 بلکه هدف غایی از انزال کتب آسمانی، بویژه قرآن کریم و ارسال پیامبران، بخصوص خاتم انبیا، حضرت محمد صلّی اللَّه علیه و آله است6 و دعوت به آن از برجسته‏ترین مصادیق دعوت انبیا

________________________________________

459

و جانشینان ایشان به شمار می‏رود. 7 در قرآن کریم ثمره تزکیه، رستگاری و فلاح بیان شده است. 8

تزکیه به معنای دوم بدون غرض عقلایی امری مذموم و در قرآن از آن نهی شده است؛ 9 لیکن با غرض عقلایی همچون بیان فضائل و کمالات خویش به منظور معرفی و شناساندن خود به مردم تا از وجود او انتفاع برند، امری لازم است؛ چنان‏که سیره انبیا و اولیا چنین بوده است. خداوند سفیران خود را برای تزکیه نفوس خلق و هدایت آنان فرستاده است. بهره‏مندی مردم از ایشان منوط به شناختن آنان، و شناختن آنان متوقّف بر معرفی ایشان از سوی خود آنان است. 10

از تزکیه به معنای سوم در باب قضاء و شهادات سخن رفته است.

جایگاه تزکیه: از راههای اثبات موضوع در دعاوی، بیّنه، یعنی شهادت دو مرد عادل است که حاکم با استناد به آن می‏تواند حکم صادر کند. در شاهد، عدالت) ر عدالت (شرط است؛ از این‏رو، اگر عدالت شاهد برای حاکم محرز نباشد باید از آن فحص کند. البتّه - بنابر قول برخی قدما - در صورت علم حاکم به اسلام یا ایمان شاهد، وی می‏تواند بدون فحص از عدالت شاهد به استناد آن حکم کند. 11

بنابر آنچه گذشت در موارد علم حاکم به عدالت شاهد و نیز - بنابر قول به کفایت اسلام یا ایمان شاهد - نیازی به تزکیه نخواهد بود. برخی گفته‏اند: اگر منکر، بیّنه‏ای را که مدّعی اقامه کرده تزکیه نماید نیازی به فحص از عدالت شهود نخواهد بود. 12

چگونگی فحص از عدالت: برای دستیابی به عدالت شهود دو راه وجود دارد:

1. حاکم از مدّعی بخواهد شهودش را - با اقامه بیّنه بر عدالت آنان - تزکیه کند. اگر مدّعی عذر بیاورد و از حاکم درخواست فحص از تزکیه آنان بکند، اجابت چنین درخواستی بر حاکم واجب نیست، هرچند مستحب است. 13

2. حاکم، خود عهده‏دار این امر گردد؛ بدین صورت که با ارائه مشخّصات و آدرس منزل و محل کار هر یک از دو شاهد

________________________________________

460

به دو فرد عادل - بدون اینکه آنان را از مأموریت یکدیگر مطلع سازد - از آنان بخواهد نسبت به شاهد با پرسش از همسایگان، همکاران و اهالی محل و مسجد، تحقیق و نتیجه را به وی گزارش کنند. 14 سزاوار است حاکم نتیجه تحقیقات را مخفیانه و به دور از شهود و مردم از تزکیه کننده بخواهد. 15

شرایط تزکیه کننده: اموری که در پذیرش بیّنه معتبر است در قبول تزکیه مزَکّی نیز معتبر است. این امور عبارتند از: عدالت، مرد بودن - بنابر قول به عدم پذیرش شهادت زنان جز در موارد خاص - کمتر از دو نفر نبودن و متّهم نبودن) ر تهمت (.

علاوه بر شرایط یادشده، علم داشتن به شرایط جرح و تعدیل و آنچه موجب خروج از عدالت می‏گردد16 و سابقه آشنایی و معاشرت با شهود در حدّی که موجب علم به عدالت ایشان گردد نیز شرط است. 17 البتّه اگر مزکّی از راه شیاعِ علم‏آور) ر استفاضه (به عدالت شهود علم پیدا کند با استناد به آن می‏تواند آنان را تزکیه نماید. 18 برخی، شناخت نَسَب شاهد و نیز دو طرف دعوا را در تزکیه کننده شرط دانسته‏اند. 19

چگونگی تزکیه: در شهادت به عدالت بنابر مشهور ذکر اسباب تعدیل به تفصیل شرط نیست؛ بلکه شهادت به‏گونه مطلق کفایت می‏کند، مانند اینکه بگوید: این شخص عادل است. 20 برخی گفته‏اند: صرف شهادت به عدالت کافی نیست، بلکه باید عنوان 'مقبول الشهاده' به آن ضمیمه گردد و مثلا بگوید: 'این شخص، عادل و شهادتش پذیرفته است. ' این قول به اکثر فقها نسبت داده شده است. 21 برخی دیگر گفته‏اند: یکی از این دو عبارت باید گفته شود: 'این شخص، عادل است؛ چه به نفع من شهادت دهد یا به ضرر من. ' یا 'این فرد، عادل و شهادتش پذیرفته است. '22

تعارض تزکیه با جرح: با اقامه بیّنه شرعی بر عدالت شهود از سوی مدّعی از یک طرف و اقامه بیّنه شرعی بر جرح) فسق و نفی عدالت (آنان از سوی منکر از طرف دیگر، به‏گونه‏ای که جمع آن دو ممکن نباشد، تعارض دو بیّنه پیش

________________________________________

461

می‏آید و در صورت امکان جمع، بیّنه جرح مقدّم می‏شود) ر بیّنه تعدیل (.

1. مجمع البحرین/ واژه 'زکو' × 2. لسان العرب/ واژه 'زکو' × 3. مبسوط در ترمینولوژی حقوق 4 1206 - 1205 /2. الصحاح) جوهری (/ واژه 'زکا' × 5. وسائل الشیعة 383 - 161 /15) ابواب جهاد النفس (× 6. بقره/ 129 و 151؛ آل عمران/ 7 77. مهذب الاحکام 8 270 - 269 / 15. شمس/ 9 9. نجم/ 10 32. التحفة السنیة/ 149؛ زبدة البیان/ 11 508. جواهر الکلام 12 111 - 110 /40. مفتاح الکرامة 13 76 /20. مهذب الاحکام 14 92 /27. مفتاح الکرامة 15 83 /20. جواهر الکلام 115 /40؛ العروة الوثقی ) تکملة (16 75 /3. مستند الشیعة 212 /18؛ مفتاح الکرامة 17 77 /20. جواهرالکلام 18 116 /40. مستندالشیعة 213 /18؛ مهذب الاحکام 19 95 - 94 /27. مسالک الافهام 20 406 /13. مستند الشیعة 21 213 /18. مفتاح الکرامة 22 82- 81 /20. تحریرالاحکام 133 - 132 /5.
=== منابع ===
#فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6999/6999_2.htm#458 458]
== اصطلاح‌نامه ==
=== مترادفات ===
از واژه «'''تعدیل شاهد ( فقه )'''» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
:[[بج::تزکیه ( شهادت برعدالت )]]، [[بج::تزکیه شاهد]]، [[بج::تعدیل ( شهادت )]]، [[بج::شهادت به عدالت شاهد]]
=== اعم ===
:[[اعم::شهادت به عدالت]]، [[اعم::مثبتات عدالت شاهد]]، [[اعم::وظیفه قاضی ( فقه )]]
=== اخص ===
:[[اخص::تعدیل شاهد اصل]]
=== وابسته ===
:[[وابسته::استزکاء]]، [[وابسته::اقرار مدعی علیه]]، [[وابسته::بینه تعدیل]]، [[وابسته::تسامح ( آسان گیری )]]، [[وابسته::تعیین مقدار مشهود به]]، [[وابسته::جرح شاهد ( فقه )]]، [[وابسته::حبس مدعی علیه]]، [[وابسته::حکم قاضی]]، [[وابسته::شاهد تعدیل]]، [[وابسته::شهادت ( گواهی )]]، [[وابسته::شهادت به استفاضه]]، [[وابسته::شهادت به مکتوب]]، [[وابسته::مدعی ( فقه )]]، [[وابسته::مدعی علیه ( فقه )]]، [[وابسته::معرفی خصمان به مزکی]]، [[وابسته::معرفی شاهد به مزکی]]
{{نمایه}}
== منابع ==
*[[منبع::الاحکام فی اصول الأحکام جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1174/1174_1.htm#316 316]
*[[منبع::الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/57/57_2.htm#79 79]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/57/57_2.htm#80 80]
*[[منبع::الفقه جلد 86]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6319/6319_86.htm#224 224]
*[[منبع::الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 12]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1405/1405_12.htm#241 241]
*[[منبع::الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 26]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1405/1405_26.htm#237 237]
*[[منبع::الموسوعه الفقهیه المیسره جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/206/206_3.htm#181 181]
*[[منبع::ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد جلد 4]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/55/55_4.htm#313 313]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/55/55_4.htm#315 315]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/55/55_4.htm#316 316]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/55/55_4.htm#317 317]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/55/55_4.htm#319 319]
*[[منبع::تحریرالوسیله جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/226/226_2.htm#422 422]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/226/226_2.htm#447 447]
*[[منبع::ترجمه تحریرالوسیله جلد 4]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6340/6340_4.htm#159 159]
*[[منبع::جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 40]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/105/105_40.htm#92 92]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/105/105_40.htm#116 116]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/105/105_40.htm#117 117]
*[[منبع::جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 41]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/105/105_41.htm#132 132]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/105/105_41.htm#249 249]
*[[منبع::ریاض المسائل جلد 9]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6338/6338_9.htm#260 260]
*[[منبع::سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 11]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6313/6313_11.htm#401 401]
*[[منبع::سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 33]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6313/6313_33.htm#107 107]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6313/6313_33.htm#108 108]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6313/6313_33.htm#330 330]
*[[منبع::فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6999/6999_2.htm#458 458]
*[[منبع::فقه الامام جعفرالصادق جلد 6]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6322/6322_6.htm#102 102]
*[[منبع::فقه القضاء]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6303/index.htm#244 244]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6303/index.htm#316 316]
*[[منبع::قواعدالاحکام جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/43/43_3.htm#430 430]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/43/43_3.htm#431 431]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/43/43_3.htm#432 432]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/43/43_3.htm#433 433]
*[[منبع::مجمع الفائدة و البرهان جلد 12]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/76/76_12.htm#57 57]
*[[منبع::مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 13]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/70/70_13.htm#386 386]
*[[منبع::مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة جلد 20]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6314/6314_20.htm#67 67]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6314/6314_20.htm#75 75]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6314/6314_20.htm#76 76]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6314/6314_20.htm#81 81]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6314/6314_20.htm#82 82]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6314/6314_20.htm#84 84]
*[[منبع::مهذب الاحکام جلد 27]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6297/6297_27.htm#194 194]
[[رده:تعدیل شاهد ( فقه )]]
[[کد::42830| ]]