عملکردها

تذکیه ( فقه )

از دانشنامه علوم اسلامی

نسخهٔ تاریخ ‏۱۸ مهٔ ۲۰۱۶، ساعت ۱۸:۱۹ توسط Hashemi (بحث | مشارکت‌ها) (۱ نسخه واردشده)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)
رده‌ها
(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

توضیح مفهومی

تذکیه

تَذکیه: پاک یا حلال گردانیدن حیوان با کشتن آن به شیوه و شرایطی ویژه.

تذکیه در حیوان حلال گوشت عبارت است از پاک گردانیدن اجزای حیوان و حلال کردن خوردن گوشت آن، و در حیوان حرام گوشت، پاک گردانیدن اجزای آن. در فقه، بابی مستقل با عنوان »صید و ذباحه« متکفّل احکام تذکیه است. برخی نیز عنوان باب را به جای »صید و ذباحه« خود »تذکیه« قرار داده‏اند.

احکام مترتّب بر تذکیه یا به لحاظ خود تذکیه - به عنوان فعلی از افعال دارای اثر - است یا به لحاظ حیوان قابل تذکیه یا به لحاظ تذکیه کننده) فاعل تذکیه (و یا به لحاظ آلات تذکیه.

حکم تذکیه: تذکیه حیوان، امری مباح و جایز است.

انواع تذکیه: گونه‏های تذکیه عبارت است از: ذبح) ر ذبح (در غیر شتر، نحر) ر نحر (در شتر، شکار در حیوانات وحشی، ماهی و ملخ) ر صید (و تبعیّت در جنین که به تبع تذکیه مادر، جنین در رحم نیز مذکّی خواهد بود. 1

آلات تذکیه: در ذبح، نحر و شکار در غیر ماهی و ملخ، تذکیه با آلات خاصّی محقّق می‏شود. آلت تذکیه در ذبح و نحر باید از جنس آهن تیز و بُرنده باشد) ر آلات تذکیه (و در شکار، سلاحی بُرنده باشد به‏گونه‏ای که حیوان به سبب تیزی و بُرندگی از پا در آید؛ چنان‏که شکار با سگ شکاری نیز جایز است) ر آلات صید (.

حیوان قابل تذکیه: حیوانات حلال گوشت، قابل تذکیه‏اند.

حیوانات حرام گوشتی که ذاتاً نجس هستند) سگ و خوک (، همچنین انسان، قابل تذکیه نیستند. حیوانات حرام گوشتی که پاکند چنانچه از درندگان باشند مانند شیر، پلنگ و عقاب بنابر قول مشهور قابل تذکیه‏اند؛ ولی در تذکیه‏پذیر بودن مسخ‏شدگان، مانند فیل و میمون و نیز حیوانات حرام گوشت دریایی، همچنین حشرات دارای خون جهنده) جانوران ساکن در زیر زمین (همچون موش و نیز غیر آنها از حیوانات حرام گوشت، اختلاف است. 2

لازم به یادآوری است، تذکیه در حیوانات حرام گوشتی که خون جهنده ندارند موضوعیت ندارد؛ چه آنکه آنها در هر حال پاک هستند. 3

تذکیه کننده: در تذکیه کننده به نحو ذبح یا نحر یا شکار در غیر ماهی و ملخ، اسلام، عقل و بنابر قولی، ایمان) شیعه دوازده امامی بودن (شرط است. کودک نیز با علم به نحوه تذکیه و قدرت بر آن صحیح است مذکّی باشد. 4 در صحّت تذکیه اهل کتاب) ر اهل کتاب (اختلاف است. 5

آثار تذکیه: تذکیه حیوانات حلال گوشتِ دارای خون جهنده موجب حلّیت گوشت و طهارت همه اجزای بدن آنها می‏گردد و تذکیه حیوانات حلال گوشتی که خون جهنده ندارند مانند ماهی، هرچند موجب حلّیت آن می‏شود لیکن طهارت آن از آثار تذکیه به شمار نمی‏رود؛ زیرا در هر حال پاک است. تذکیه حیوانات حرام گوشت موجب طهارت اجزای بدن آنها می‏شود؛ از این‏رو، پوست آنها در غیر نماز قابل استفاده است.

راههای اثبات تذکیه: تذکیه حیوان در صورت عدم علم به آن از چند راه اثبات می‏شود: در دست مسلمان بودن؛ در بازار مسلمانان بودن) ر بازار (؛ در سرزمین مسلمانان بودن) اگر گوشتی در سرزمین مسلمانان یافت شود محکوم به تذکیه است (6 و بنابر قول برخی، منقبض شدن در آتش. هرگاه تکه گوشتی در جایی - مانند بیابان - یافت شود و مذکّی بودن آن مشکوک باشد، نشانه‏ای نیز نداشته باشد، در آتش انداخته می‏شود اگر منقبض شد حکم به تذکیه آن می‏گردد.

اصل عدم تذکیه: از قواعد مشهور فقهی که در باب صید و ذباحه مطرح شده، اصل عدم تذکیه هنگام شک در تذکیه است. منشأ شک در تذکیه یا شبهه موضوعی) ر شبهه موضوعی (است و یا شبهه حکمی) ر شبهه حکمی (. شک در تذکیه از نوع اوّل، یا به جهت شک در قابلیت حیوان برای تذکیه است و یا به جهت شک در تحقّق شرایط تذکیه. اصل عدم تذکیه در فرض دوم جاری و جریان آن در فرض اوّل محل اختلاف است.

شک در تذکیه از نوع دوم نیز یا به جهت عدم آگاهی از قابلیت حیوان برای تذکیه است و یا به جهت شک در شرطیت چیزی در تحقّق تذکیه.

جریان اصل عدم تذکیه در موارد شبهه حکمی مورد اختلاف است. البتّه برخی بر قابلیت هر حیوان برای تذکیه - جز آنچه عدم قابلیت آن به دلیل ثابت شده است - ادّعای اجماع کرده‏اند؛ بنابر این در فرض شک در قابلیت - چه در شبهه موضوعی و چه در شبهه حکمی - حکم به قابلیت می‏شود و نیازی به اجرای اصل حلّیت و طهارت نیست.

بحث دیگرِ مطرح در اینجا این است که آیا مفاد اصل عدم تذکیه تنها حرمت خوردن گوشت حیوان و عدم صحّت نماز با آن است یا نجاست نیز می‏باشد؟ مشهور قول دوم است. 8

1. مستند الشیعة 2 278 /15. جواهر الکلام 199 - 192 /36 و 90 - 79. 4 192. 3 255 - 253 و 180 - 167؛ مستند الشیعة 329 - 328 /15 و 393 - 378؛ فقه الصادق 5 73 - 70 /24. جواهر الکلام 6 80 /36. مستند الشیعة 354 - 351 /1؛ مهذب الاحکام 7 329 - 323 /1. جواهر الکلام 8 402 /36. فوائد الاصول 385 - 380 /3؛ الحاشیة علی الکفایة) بروجردی (243 - 242 /2؛ حقائق الاصول 261 - 256 /2؛ مصباح الاصول 315 - 310 /2 و 118 - 116 /3؛ تهذیب الاصول) سبزواری (185 - 180 /2.

منابع

  1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 426

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «تذکیه ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

ذکات

اعم

سیاسات

اخص

به لحاظ نوع تذکیه شده:
تذکیه انسان، تذکیه حیوان ( فقه )

وابسته

اماره بر تذکیه، شک در تذکیه، قابلیت تذکیه

منابع

  • الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 7 : صفحه 234، 249
  • الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 11 : صفحه 139
  • جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 36 : صفحه 192
  • سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 21 : صفحه 20، 74، 98، 115، 118
  • سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 36-2 : صفحه 23، 56، 123، 141
  • فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 134
  • فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 426
  • فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 708
  • فرهنگ معارف اسلامی جلد 2 : صفحه 429
  • مجمع الفائدة و البرهان جلد 11 : صفحه 97
  • مهذب الاحکام جلد 23 : صفحه 5، 6