نمایش مبدأ برای آیات الاحکام ( فقه)

{{درختواره}}
== توضیح مفهومی ==

آیات الاحکام

آیاتُ الاحکام: آیات در بر دارنده احکام شرعی.

آیات الاحکام از جهات گوناگون

قابل تقسیم است که به نمونه هایی از آن‌ها اشاره می‌شود.

1. از جهت نوع دلالت بر حکم: دلالت بعضی آیات بر حکم شرعی به نحو استقلال است مانند « اَحَلَّ اللهُ البَیعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا » 1 که بیع را حلال و ربا را حرام می‌داند، ولی دلالت بعضی دیگر به نحو انضمام است مانند « وَ فِصالُهُ فی عامَینِ » 2 که مدّت زمان شیرخوارگی را دو سال می‌داند و به ضمیمه آیه « وَ حَملُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهراً » 3 به دست می‌آید که کمترین زمان حمل، شش ماه است؛ زیرا مدّت دوران آبستنی و شیرخوارگی را سی ماه دانسته است.

از سوی دیگر، بعضی آیات به صیغه انشاء دلالت بر حکم دارد مانند « اَقیموُا الصَّلاةَ » 4 و بعضی به هیئت اِخبار مانند « حُرِّمَت عَلَیکُمُ المَیتَةُ ». 5

2. از جهت حکم مورد دلالت آیه: مدلول برخی آیات، حکم تکلیفی است مانند وجوب روزه و حرمت خوردن مردار که به ترتیب از آیه «... کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِّیامُ » 6 و آیه « حُرِّمَت عَلَیکُمُ المَیتَةُ » 7 استفاده می‌شود، و مدلول برخی دیگر، حکم وضعی است مانند بطلان روزه در حال مرض یا سفر که از آیه «... وَ مَن کَانَ مَریضاً اَو عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّةُ مِن أَیَامٍ أُخَرَ » 8 استفاده شده است. بعضی آیات متضمّن احکام و قواعد کلّی است مانند قاعده عسر و حرج که از آیه‌های « مَا جَعَلَ عَلَیکُم فِی الدّینِ مِن حَرَج » 9 و « یُریدُ اللهُ بِکُمُ الیُسرَ وَ لا یُریدُ بِکُمُ العُسرَ » 10 استفاده شده است.

بعضی آیات ارشاد به حکم عقل است مانند « وَ اَطیعُوا اللهَ وَ الرَّسُولَ » 11، و بعضی دیگر، امضای امر عرفی یا عقلایی است مانند « یا اَیُّهَا الذینَ آمَنُوا أَوفُوا بالعُقُود ». 12

از سوی دیگر، بعضی آیات بیانگر ادب معاشرت مؤمنان با رسول خدا صلّی الله علیه و آله است مانند « یا اَیُّهَا الذینَ آمَنُوا لا تَرفَعُوا اَصواتَکُم فَوقَ صَوتِ النَّبیِّ » 13، ولی بعضی دیگر، چگونگی روابط اجتماعی مؤمنان و حدود و اصول همزیستی سالم و برادرانه را در جامعه

اسلامی بیان می‌کند مانند « یا اَیُّهَا الذینَ آمَنُوا اِجتَنِبُوا کَثیراً مِنَ الظَّنِّ اِنَّ بَعضَ الظَّنِّ اِثمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا یَغتَب بَعضُکُم بَعضاً » 14 که به دوری از سوء ظنّ، تجسّس در امور دیگران و غیبت امر می‌کند.

تعداد: به قول مشهور، تعداد آیات الاحکام پانصد آیه است و حتی برخی مفسّران، کتاب خود را بر همین اساس نام نهاده‌اند مانند « النهایة فی تفسیر خمسمأة آیة » نوشته « ابن متوّج بحرانی ». 15 ممکن است مراد آنان از این رقم، تقریبی باشد.

جایگاه استنباطی: قرآن کریم، نخستین و معتبر ترین منبع شریعت مقدّس، بلکه - از آن جهت که سنّت، تبیین کننده و شارح کتاب الهی است نه منبعی در عرض آن - تنها مصدر شریعت به شمار می‌رود.

علاوه بر این، قرآن میزان سنجش روایات و مشروعیّت شرایطی است که در عقد ذکر می‌شود، یعنی آن بخش از روایات یا شرایط عقد که منطبق بر کتاب الهی باشد، پذیرفته و هر آن چه مخالف آن باشد، مورد عمل قرار نمی‌گیرد. از این رو، فقیهان در بحث اجتهاد و قضاء، شناخت آیات الاحکام را از شرایط اجتهاد دانسته‌اند.

برای تحقّق همین هدف، فقیهان از دیرباز به موضوع آیات الاحکام توجّهی ویژه داشته، در معرّفی، تفسیر و میزان دلالت آن‌ها، کتاب‌های فراوانی نوشته‌اند. نخستین دانشمندی که در این موضوع کتاب نگاشته، « محمّد بن سائب کلبی » از اصحاب امام باقر و امام صادق علیهما السّلام است. کتاب‌های « فقه القرآن »، « کنز العرفان فی فقه القرآن » و « زبدة البیان فی احکام القرآن » به ترتیب، نوشته « قطب الدین راوندی »، « فاضل مقداد » و « مقدّس اردبیلی »، نمونه هایی از کتاب‌های آیات الاحکام است.

تنظیم و تفسیر آیات الاحکام، به شیوه‌های گوناگون صورت گرفته که شیوه رایج، بر اساس ابواب فقهی است.

1- بقره 275.

2 - لقمان 14.

3 - احقاف 15.

4 - بقره 43.

5 - مائده 3.

6 - بقره 183.

7 - مائده 3.

8 - بقره 185.

9 - حج 78.

10 - بقره 185.

11 - آل عمران 132.

12 - مائده 1.

13 - حجرات 2.

14 - 12.

15 - کنز العرفان 1 30.
=== منابع ===
#فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6999/6999_1.htm#153 153]
== اصطلاح‌نامه ==
=== اعم ===
:[[اعم::آیات قرآن ( فقه )]]
=== اخص ===
:[[اخص::آیات تبری]]، [[اخص::آیات عبادات ( عام )]]، [[اخص::آیات عذاب ( فقه )]]، [[اخص::آیات معاملات]]، [[اخص::آیات ولایت فقیه]]، [[اخص::آیه ابطال]]، [[اخص::آیه انذار ( فقه )]]، [[اخص::آیه اهله]]، [[اخص::آیه تأسی]]، [[اخص::آیه تحیت]]، [[اخص::آیه حبط]]، [[اخص::آیه حجاب ( فقه )]]، [[اخص::آیه حیض ( فقه )]]، [[اخص::آیه راسخین ( فقه )]]، [[اخص::آیه رضاع ( فقه )]]، [[اخص::آیه رکون]]، [[اخص::آیه زینت]]، [[اخص::آیه سخره]]، [[اخص::آیه عیسی]]، [[اخص::آیه غض ( فقه )]]، [[اخص::آیه مباهله ( فقه )]]، [[اخص::آیه ملک]]، [[اخص::آیه میراث ( فقه )]]، [[اخص::آیه نباء]]، [[اخص::آیه نزول]]، [[اخص::آیه نفی حرج]]، [[اخص::آیه نفی سبیل ( فقه )]]
=== وابسته ===
:[[وابسته::احکام ( فقه ) ( فقه )]]
{{نمایه}}
== منابع ==[http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook//_www.islamicfeqh.com.htm#magshow.php?kind=179 magshow.php?kind=179]
*[[منبع::فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6999/6999_1.htm#153 (153-155)]
*[[منبع::مجله پژوهشهای قرآنی جلد 4]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_4.htm#54 54]
[[رده:آیات الاحکام ( فقه )]]
[[کد::2270| ]]