خطاب فعلی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
خطاب فعلی : خطابِ بعد از مرحله انشا و قبل از مرحله تنجّز
خطاب فعلی، مقابل خطاب انشایی بوده و خطابی است که از جانب مولا جعل و انشا شده و چون وقت عمل به آن رسیده است، به مکلفان ابلاغ نیز شده است. در چنین حالتی اگر مکلف از خطاب شارع آگاهی یافت و مانعی نیز بر سر راه انجام آن نبود این تکلیف فعلی بر او منجز می‌شود؛ برای مثال، اگر مولا حکم را خطاب به همه مکلفان در مجلسی انشا نماید، این حکم در حق همه حاضران در مجلس، فعلی و خطاب مولا نسبت به آنها نیز فعلی است، اما نسبت به غایبان در مجلس خطاب و معدومان (آیندگان) انشایی بوده و به مرحله فعلیت نرسیده است.
نکته:
در این که شرایط عامه تکلیف، شرط فعلیت آن است یا فقط باعث رفع عقاب می‌گردد، اختلاف وجود دارد؛ مشهور، آن را شرط فعلیت می‌دانند، اما برخی معتقدند خطاب مولا حتی برای کسانی که شرایط عامه تکلیف را ندارند فعلی و منجز است، اما عقل به رفع عقاب از آنان حکم می‌کند.
نیز ر.ک:احکام فعلی.
منابع
- تحریرالمعالم : صفحه 106
- جلد 1 : صفحه 370
- سیری کامل در اصول فقه جلد 10 : صفحه (104-117)
- فرهنگ نامه اصول فقه