مجاز عقلی ( علوم قرآنی )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
مجاز عقلی ( علوم قرآنی ) : اسناد فعل به فاعل غیر حقیقی، به شرط وجود علاقه
«مجاز اسنادی»، «مجاز حکمی» و «مجاز مرکب» نام‌های دیگر مجاز عقلی هستند، و آن اسناد فعل به فاعل غیر حقیقی است که با وجود علاقه‌ای تحقق می‌یابد. به عبارت دیگر، خروج لفظ از مجرای اصلی آن از نظر رابطه یا نسبتی که میان کلمات یافت می‌شود، مجاز عقلی است.
مجاز عقلی به طور کلی مربوط به ترکیب و ساختار جمله بوده و از محدوده واژه و کلمه بیرون است؛ لذا عبدالقاهر جرجانی آن را مجاز حکمی می‌نامد؛ زیرا یا در ظاهر یا در تقدیر، به حکم تعلق دارد.
زمخشری آن را اسناد مجازی نامیده است؛ زیرا اسناد منسوب به مجاز است.
مثال‌های مجاز عقلی:
1. «وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَانًا» (انفال// 2) . در این‌جا فعل فزونی ایمان به آیات نسبت داده شده است؛ در حالی که می‌دانیم خداوند سبب تأثیر آیات در افزایش ایمان شده است.
2. «یُذَبِّحُ أَبْنَاءهُمْ» (قصص// 4) که «ذبح» به فرعون نسبت داده شده است؛ به این مناسبت که فرمان دهنده او است؛ حال آن که کشتن، کار اطرافیان فرعون بود.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 120
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 256
- قرآن ثقل اکبر : صفحه 305
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 328
- اسالیب البیان فی القرآن : صفحه 419
- دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 2 : صفحه 1972
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «مجاز عقلی ( علوم قرآنی )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه مجاز عقلی ( علوم قرآنی ) به زیرصفحه مجاز عقلی ( علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اسالیب البیان فی القرآن : صفحه 419
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 120، 121
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 256
- البرهان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 256، 273
- تسدید الاصول جلد 1 : صفحه 104
- دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 2 : صفحه 1972
- قرآن ثقل اکبر : صفحه 305
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 328