تفسیر اجتهادی

توضیح مفهومی

تفسیر اجتهادی : تلاش برای کشف مراد واقعی قرآن با استفاده از معارف عقلی و ادبی، و بدون پیش‌فرض

تفسیر اجتهادی (عقلی و درایی) تفسیری است که با رعایت دو نکته مهم صورت می‌گیرد:

1. بعضی از آیات قرآن، مُبَین آیات دیگر است؛ 2. توجه به احادیث در تفسیر قرآن.

در این نوع تفسیر، مطالب کلامی، فلسفی و علمی برای توضیح بیشتر قرآن به کار می‌روند؛ یعنی قرآن به عنوان اصل، و دیگر معارف عقلی و علمی به عنوان فرع قرار داده می‌شوند.

برای اثبات جواز این‌گونه تفسیر، به آیات ذیل استناد شده است:

1. «أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَی قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا»؛ «آیا به آیات قرآن نمی‏اندیشند یا (مگر) بر دلهایشان قفلهایی نهاده شده است » (محمد (ص) // 24) .

2. «کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِّیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ»؛ «(این) کتابی مبارک است که آن را به سوی تو نازل کرده‏ایم تا در (باره) آیات آن بیندیشند و خردمندان پند گیرند» (ص// 29) .

در این دو آیه، تدبر در قرآن ترغیب، و از تَرک آن توبیخ شده است. تدبر و اعتبار یک نوع استنباط و اجتهاد در ظاهر قرآن، و نوعی تفسیر به رأی جایز شمرده می‌شود.

ادله عقلی و نقلی دیگری برای اثبات صحت این‌گونه تفسیر به رأی اقامه شده است که در این مختصر، مجال بازگویی آن‌ها نیست.

برخی منابع، تفسیر به رأی را به دو قسمِ جایز و ممنوع تقسیم کرده و تفسیر اجتهادی را همان تفسیر به رأی جایز دانسته‌اند.

نیز ر.ک:تفسیر به رأی.

منابع

1. مباحث فی علوم القرآن : صفحه 291
2. مبانی و روشهای تفسیر قرآن : صفحه (221-238)
3. تاریخ تفسیر قرآن کریم : صفحه 145
4. اصول التفسیر و مناهجه : صفحه (78-84)
5. شناخت قرآن : صفحه 205

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «تفسیر اجتهادی» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

تفاسیر اجتهادی، تفسیر عقلی، تفسیر قرآن به مقتضای عقل

اعم

تفاسیر قرآن، تفسیر قرآن ( علوم قرآنی )

وابسته

تفسیر به رأی ( علوم قرآنی )

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تفسیر اجتهادی به زیرصفحه تفسیر اجتهادی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• آنچه باید از قرآن بدانیم جلد 2 : صفحه 62
• اصول التفسیر و مناهجه : صفحه (78-84)
• اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد : صفحه 154
• برهان روشن (البرهان علی عدم تحریف القرآن) : صفحه 144
• تاریخ تفسیر قرآن کریم : صفحه 145
• شناخت قرآن : صفحه 205
• مباحث فی علوم القرآن : صفحه 291
• مبانی و روشهای تفسیر قرآن : صفحه (221-238)
• مجله پژوهشهای قرآنی جلد 11 : صفحه 38
• مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 55، 71
• هرمنوتیک منطق فهم دین : صفحه 31