تفاسیر قرن هفتم قمری
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تفسیر در قرن هفتم هجری بیشتر از آرای‌بزرگان گذشته بهره برده و بر نوشته‌های آنان مطلبی نیافزوده است. برخی از تفاسیر مهم قرن هفتم عبارتند از:
1. ~خصائص‌الوحی‌المبین فی مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام~ نوشته ابوحسین (ابوزکریا) شمس‌الدین یحیی بن حسن بن حسین بن علی بن محمد بن بطریق، معروف به ابن‌بطریق (م 600 ق) که در مناقب امیرمؤمنان (ع) و آیات نازل شده در حق وی نگارش یافته و در سال 1406 ق توسط وزارت ارشاد چاپ شده است.
2. ~عرائس‌البیان فی حقایق‌القرآن~ اثر شیخ‌المشایخ صدرالدین ابومحمد روزبهان بن ابی نصر دیلمی فسایی معروف به بقلی شیرازی (م 606 ق) ، در دو جلد، به زبان عربی و از قدیم‌ترین تفاسیر عرفانی قرآن‌کریم است.
3. ~نهج‌البیان عن کشف معانی‌القرآن~ تألیف شیخ محمدبن حسن شیبانی (م 640ق) در یک جلد و به زبان عربی. در این تفسیر، روش پیشینیان در استناد به روایات و احادیث لحاظ شده است. نسخه‌ای از آن در کتابخانه آیت‌الله مرعشی در قم موجود است.
4. ~تفسیر سوره فاتحه~ نوشته محمد بن محمد بن احمد سیف بویکهی (زنده تا سال 652 ق) . این تفسیر در یک جلد، به زبان عربی و درباره قواعد ادبی قرآن است.
5. ~الإشارات فی تفسیر‌الآیات~ تألیف نجم‌الدین عبدالله بن محمد اسدی معروف به ابن دایه (م 654ق) . مؤلف روش تأویلی را پیش گرفته و مطالب عرفانی عمیقی را در تفسیر آیه گنجانده است. چند آیه از اول سوره بقره و آیات پس از سوره طور در دست نیست.
6. ~نزول‌القرآن فی شأن أمیرالمؤمنین علیه‌السلام~ تألیف ابوبکر محمد بن مؤمن شیرازی (م 664 ق) که به شیوه روایی نگارش یافته، منقولاتی از آن در کتاب‌های متأخر آمده است؛ ولی فعلاً نسخه‌ای از آن در دست نیست.
7. ~سعدالسعود للنفوس~ اثر رضی‌الدین ابوالقاسم علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن طاووس حلی معروف به سید بن طاووس (م 664 ق) که امروزه نسخه‌های متعددی از این کتاب در کتابخانه‌های ایران، عراق و هندوستان موجود است.
8. تفسیر خواجه نصیرالدین طوسی (م 672 ق) ، تفسیری است کلامی-فلسفی که از آن در دیگر تفسیرهای شیعه نقل شده است. نسخه‌ای از این اثر نزد سید بن طاووس موجود بوده است. خواجه، تفسیر دیگری به نام ~تفسیر سوره اخلاص~ به زبان فارسی و با همان شیوه کلامی - فلسفی دارد.
9. ~شواهدالقرآن~ اثر سید جمال‌الدین ابوالفضائل احمد بن موسی بن جعفر بن محمد بن طاووس حلی (م 673 ق) (برادر کوچکتر سید بن طاووس) که در دو جلد، به شیوه روایی و به زبان عربی نوشته شده است.
10. ~الفحص و البیان عن أسرار القرآن~ به‌قلم جعفر بن حسن بن یحیی بن سعید حلّی، معروف به محقق حلّی (م 690 ق) که در آن، آیات مربوط به عدل تفسیر شده است. تعداد این آیات به هفتاد آیه می‌رسد.
از تفاسیر قرن هفتم اهل‌سنت نیز می‌توان به نمونه‌های ذیل اشاره کرد:
1. ~مفاتیح الغیب~ (التفسیر الکبیر، تفسیر فخر رازی) ، تألیف محمد بن عمربن حسین رازی (م 603ق) .
2. ~رحمة من الرحمان فی تفسیر و إشارات القرآن~ نوشته محیی‌الدین بن عربی (م 638 ق) .
3. ~الجامع لأحکام القرآن~ (تفسیر قرطبی) ، تألیف ابوعبدالله محمدبن احمد انصاری قرطبی (م 671 ق) .
نیز ر.ک:مفسران قرن هفتم.
منابع
- دائرة المعارف تشیع جلد 4 : صفحه (516-518)
- طبقات مفسران شیعه جلد 2 : صفحه (193-235)
- مفسران شیعه : صفحه 106